Bir anti-faşist direniş kahramanı: Berty Albrecht

- Fidan YILDIRIM
503 views

Ailedeki adı Berthe Pauline Mariette Wild olan Berty Albrecht İkinci Dünya Savaşı sürecinde Nazi işgaline karşı mücadele vermiş bir Fransız direnişçisidir. Fransa’nın Nazilerden kurtuluşuna önderlik etmiş olan General de Gaulle tarafından 16 Kasım 1940’da kurulan Özgürlük Komutası’nın Kurtuluş Yoldaşı olarak adlandırılan altı kadın üyesinden biriydi. Aynı zamanda, Mount Valérien’de bulunan Savaşçı Fransa Anıtı’ndaki anıt mezarlara gömülen on beş direnişçi arasında yer alan iki kadından biridir.

Berty, İsveç kökenli Protestan ve burjuva bir ailede 15 Şubat 1893’de Marsilya’da doğdu. Eğitimini Marsilya ve ardından Lozan’da görerek 1911’de hemşire oldu. Londra’ya giderek yatılı bir kız okulunda denetçi olarak görev yaptı. Birinci Dünya Savaşı başında Marsilya’ya dönerek Kızıl Haç bünyesinde birçok askeri hastanede çalıştı.

1918 yılında Hollandalı banker Frédéric Albrecht ile Roterdam’da evlendi ve iki çocukları oldu. 1924 yılında Londra’ya gittiler ve Berty orada feministlerle tanışarak kadınların statüsü konusuyla ilgilenmeye başladı.

The Sexual Problem dergisini çıkarttı

Eşinden ayrılarak 1931 yılında Paris’e giden Berty burada Sorbon Üniversitesi profesörü ve İnsan Hakları Derneği Başkanı Victor Basch ile tanıştı ve arkadaş oldular. Kadınların oy hakkının olmadığı, doğum kontrolünün hem tam gelişmediği hem de etkisiz ve kabul edilmez olduğu, kürtajın ağır yaptırımlarla karşılandığı bir ülkede Berty 1933 yılında feminist bir dergi çıkarmaya başladı. Eşinin finanse ettiği The Sexual Problem (Cinsel Problem) adındaki dergi Kasım 1933’den Haziran 1935’e kadar beş sayı çıktı.

Nazizm konusunda net görüşlere sahip olan Berty, Hitler faşizminden kaçıp Fransa’ya gelen mültecilere evini açtı ve onlardan bazılarını barındırdı. Bu dönemde daha sonra birlikte direniş mücadelesi içinde yer alacağı Yüzbaşı Henri Frenay ile tanıştı. 1934 sonbaharında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne bir ziyaret gerçekleştiren Berty rejimin okullar, üniversiteler, çocuk yuvaları açma konusundaki başarısına rağmen var olan eşitsizlik ve israftan dolayı hayal kırıklığı içinde döndü. 1935 yılında Etyopya Yardım Komitesi’nın kuruluşuna katıldı.

1937 yılında Berty, kadın işçileri istihdam eden savaş işletmelerindeki sosyal servislerin denetimi için görevli yetiştiren Fabrika Müfettişleri Okulu’na girdi. Optik aletler üreten bir fabrikada sosyal hizmet görevlisi olarak çalıştı. 1940 yılında ise Clichy ve Vierzon’daki Fulmen fabrikalarında müfettiş olarak görev yaptı.

İşgal altındaki Fransa’da basıncılık

Berty, Nazi Almanyası’nın Fransa’nın bazı bölgelerini işgal etmesi üzerine Fransızların işgale karşı direnişini gerçekleştiren örgütlerden biri olan Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin kurucusu Henri Frenay’ın işgal edilen alanlar dışında kalan Vichy ve Lyon’daki bütün çalışmalarına katıldı. Frenay’ın çıkarmakta olduğu illegal gazete Vérités (Gerçekler) ile illegal bir yayın olan Liberté (Özgürlük) birleşti ve Aralık 1941’de Combat (Kavga) adını aldı. Buna paralel olarak Ulusal Kurtuluş Hareketi de Kasım 1941’de Fransa Kurtuluş Hareketi adını alarak Fransa direniş mücadelesinde yer alan sekiz örgüt içinde en önemlisi oldu. Berty Aralık 1940’da Frenay’ın iki haftada bir yayınlanan Bülten (Bulletin)’inin çıkarılmasını üstlendi. Berty’nin ilişkileri sayesinde işgal altındaki bölgeler ile yasak bölgelerde eylemler geliştirildi.

Berty Albrecht ve Henri Frenay, General de Gaulle’ü direnişin sembolü olarak görüyorlardı ama onun otoritesini kabul etmekte isteksizdiler. Almanlar’ın Fransa’nın bir kısmını işgal etmesi ardından işgal dışında kalan serbest bir bölge olan Vichy’de kurulan Alman kuklası Fransız hükümetinin resmi ideolojisi Ulusal Devrim’i Berty başından beri reddederken Frenay bu milliyetçi ideolojiye yakınlık duyuyordu. Ancak yavaş yavaş o da bu ideolojiden uzaklaştı. Berty ve Frenay birlikte üç gazeteyi başarıyla çıkardılar. İlki; Bülten’den sonra yayınlanan Les Petites Ailes de France (Fransa’nın Küçük Kanatları), ikincisi; Vérités (Gerçekler) ve üçüncüsü; örgütledikleri harekete de adını veren Combat (Kavga).

İlk kez tutuklandı

Berty Albrecht 1941 yılında, ilk kez resmi görevli olarak işsizlik sorununa eğilen Henry Maux tarafından kadın işsizliği kontrolörü olarak Lyon’da işe alındı. Fransa Devleti’nin bir memuru, savaş öncesi dönemin tanınmış bir militanı olarak Fransız polisi ve Alman gizli servisleri tarafından yakından izleniyordu. Buna rağmen serbest bölgelerde tutuklu aktivistler ile ailelerine yardımcı olmak amacıyla sosyal servisi örgütledi. Ocak 1942’de Fransız polisi tarafından ilk kez tutuklandı. Üç gün sonra serbest bırakıldığında istifa etmeye zorlandı.

Nisan 1942’de iç istihbarat görevi yürüten bölge denetim güçleri tarafından tutuklanan Berty, Mayıs 1942’de Vals-les-Bains’de idari gözetim altına alındı. Mahkemeye çıkarılmak için açlık grevine başladı ve on üçüncü günde sonuç alarak Lyon’daki Saint-Joseph Hapishanesi’ne gönderildi. Altı ay sonra yargılandı ve savaş sonuna kadar Vichy hükümetinin bir toplama kampında kalmaya mahkûm edildi. 11 Kasım 1942’de Almanlar Fransa’nın özgür bölgelerini de istila ettiler. Berty, Nazi kamplarına sürgün edilmekten korkarak genel kaos ortamından faydalanıp delilik numarasına yattı ve bir psikiyatri hastanesine sevk edildi. Kızının ayarlaması sonucu bir Combat komandosunun operasyonuyla 23 Aralık 1942’de hastaneden kaçırıldı. İngiltere’ye kaçmayı reddederek çeşitli yerlerde saklandı. Şubat 1943’te Cluny’de Henri Frenay’le buluştu ve kalacak yer buldu. Nisan 1943’de bir toplantıya katılmak üzere Marsilya’ya gitti. Toplantıda yer alanlar arasında direnişçi Maurice Chevance ile direnişçilerin safında yer alan ama Gestapo tarafından düşürülmüş olup gizlice kullanılan Jean Multon da vardı. Bu toplantı sırasında Berty, Lyon’da ilişki noktası olan bir oteli açığa vurma hatasını işledi.

İşkence sonrası asılı olarak bulundu

Özgür alanların istilası koşulları ağırlaştırmıştı ve Berty’yi sık sık yer değiştirmek zorunda bırakıyordu. Gestapo alanda yoğunca tutuklamalara başvuruyordu. Bağlantıları sağlayanlardan Edmée Delétraz da ele geçirilenler arasındaydı. Gestapo subayı Klaus Barbie’nin temel amacı, Berty Albrecht üzerinden Henri Frenay’e ulaşmak ve ele geçirmekti. Bu amaçla Berty’ye Edmée’nin ağzından gerçekliği olmayan bir mesaj ulaştırıldı. Mesajda, Marsilya’daki toplantıda yer alan ve kendisinin tanıdığı birinin (Jean Multon) Marsilya’dan geleceği ve Maurice Chevance ile ilgili bilgiler getireceği belirtiliyordu. Buluşma yeri Berty’nin toplantıda açığa vurma hatasını işlediği Lyon’daki oteldi. 28 Mayıs 1943’te Berty randevu yerine giderken Mâcon’da Alman güvenlik güçleri ve Lyon Gestaposu tarafından durduruldu. Aralarında Klaus Barbie ve Jean Multon da vardı. Berty, “Dikkat edin yoldaşlar, burada Gestapo var” diye haykırdı. Çantasından evlerinde bir gece geçirdiği bir aileye hitaben yazılmış bir mektup çıktı. Elle tutulur bir şey bulamayan Klaus Barbie, Bertie’yi  Mâcon’daki Gestapo merkezinde bir odaya kapatıp işkence yaptı. Berty 31 Mayıs’ta Fresnes Hapishanesi’ne sevk edildi. Bir işkence seansından daha geçirildikten sonra aynı gün asılmış olarak bulundu. Muhtemelen işkencede konuşmamak için yaşamına kendisi son vermişti. Ona göre, “Yaşam o kadar değerli, ölüm de ciddi değildi; bir insanın kendisi için esas aldığı ideale göre ve onura uygun yaşamaktı her şey.”

Adı birçok yere verildi

26 Ağustos 1943’te, kendisine “Kurtuluş Yoldaşı” payesi verildi. Mayıs 1945’te bedeni hapishanenin sebze bahçesinde bulundu. “İşçi Direnişi” adını taşıyan bir mücadeleci grup onun onuruna adını “Berty Albrecht” olarak değiştirdi.

29 Ekim 1945’te, Mount Valérien’de bulunan Savaşan Fransa Anıtı’ndaki on beş anıt mezardan birine adı işlendi.

Marsilya Tarih Müzesi ona bir alan ayırdı ve cezaevindeyken yazdığı mektuplar ile masasını orada sergilemektedir.

Berty Albrecht, “Kurtuluş Yoldaşı” payesi almasının yanısıra ölümünden sonra bir askeri madalya, direniş madalyası ve 1939-1945 savaş haçı ile onurlandırılmıştır. Ayrıca değişik yerlerde birçok cadde, alan, okul ve kuruma adı verilmiş; adına pul basılmıştır.