Son gözyaşı gövdesinden aşağıya süzüldü
Üşüyordu, ürküyordu yabancısı olduğu havadan
Yüzünü güneşe dönemeyecek kadar hassastı
Ve güneşe ihtiyacı olmayacak kadar asi
Günden güne eridi
Yapraklarını yitirdi ardından
Rüzgara karşı koyamazdı keza
Ve bir daha büktü boynunu
Celladını bekler gibi
Solgun ve bitkin Ters Lale…
Ters laleler (guldexwin) Kürdistan’ın en nadide çiçekleri arasındadır. Yüzü toprağa baktığı için ters lale, bitki özünü toprağa döktüğü için de ağlayan lale olarak isimlendirilir. Kürdistan coğrafyası ters lalelerin ana vatanı olarak bilinir. Hakkari’nin Cilo dağları, Batman’nın Sason ilçesi guldexwinleri en yoğun görebeliceğiz yerlerdir. Baharın gelmesiyle Kürdistan dağlarında mükemmel bir görüntü sunan guldexwinler 1200-2500 yükselliklerdeki yamaçlarda yetişirler. 167 türü olan guldexwin ayrıca Van, Adıyaman, Siirt, Bitlis, Malatya, Dersim, Ezağız’da da görülebilir. Soğuk iklim bitkisi olan guldexwin, karların erimesiyle birlikte baharın ilk aylarında Nisan ve Mayıs’ta ortaya çıkar. Guldexwin, kırmızı, sarı ve turuncu renklerde çiçekler açar. Boyu 75 santimetreyi bulan, her dalında 6 lalenin ters büyüdüğü, nar kırmızısı rengi, gösterişli ve estetik görünüşüyle guldexwin bir doğa harikasıdır. Zambak, nergis, sümbül ve çiğdem gibi yer bitkileriyle aynı grupta yer alan guldexwin tarihte de kendisinden söz ettirir.
Hala çözülmeyen gizleriyle karşımızda duran doğa, keşfedildikçe yaşamımıza renk katmaya devam ediyor. Tıpkı guldexwinler gibi… Tarihin farklı dönemlerinde birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Mezopotamya toprakları doğaya dair bir çok güzelliği de topraklarında büyütür. Değişik doğa güzellikleriyle birlikte Mezopotamya toprakları kara güllerin, kardelenlerin, ters lalelerin de diyarıdır. Asuriler, ters laleye her sabah göbeğinden su yaydığı için ‘Ağlayan Lale’ adını verirler. Asurilerin bu yüzden ters laleyi kutsadıkları da belirtilir. Bununla birlikte ters lalenin Hıristiyanlar için de kutsal sayıldığı söylenmektedir. Meryem Ana’nın, Hz. İsa çarmıha gerildiğinde döktüğü gözyaşları ile yetiştiğine inanıldığı için ters laleye ‘Ağlayan Lale’ isminin verildiği söylenmektedir.
Benden ala çiçek var mı?
Ters lale, Ferhat ve Şirin’in aşklarına da konu olur: Şirin’in öldüğü haberini alan Ferhat yaşadığı üzüntü ile elindeki kazmayı havaya fırlatır ve kazma başına düşerek ölünümene sebep olur. Ferhat’ın akan kanından ‘Lale Çiçekleri’ açmıştır. Tarihin en önemli tasavvufcusu Mevlana ise “Bir göz ki o bakışı, o güle o laleye dönmüştür. Can hep o lale bahçesinden söz açmaktadır. Ey lale gel de sen yanağımdan renk al” ifadelerini kullanmıştır. Yine büyük ozan Âşık Veysel ise şöyle der: “Lale der ki: “Ey Allah’ım benim boynum neden eğri? Yardan
ayrı düştüm, gayrı benden ala çiçek var mı?”
Kürdistan dağlarında guldexwinler gerillaların da ilgi odağıdır. Gerilla guldexwinlere en yakın olandır. Bahar aylarını iple çeken gerillalar Nisan ayı ile birlikte guldexwinleri görmeye başlar. Ve gerilla albümlerinde en fazla görebileceğiniz fotoğraflar, guldexwinler ile çekilmiş fotoğraflardır. İşte bu nedenle olmalı ki ters lale Türk mahkemelerinde örgüt üyeliğine delil olarak gösterilir. Bir iddianamede “PKK’ye ait ele geçirilen fotoğraflarda bayan terör örgütü mensuplarının ters lale ile çekilmiş birçok fotoğrafları görülmüştür. Bu ters laleyi sanki kendilerinin simgesi olarak kullanmışlardır” ifadeleri kayıtlara geçmiştir.
Yaşam alanı belirli bölgelerle sınırlı olan ve yeryüzünün yalnızca belirli bölgelerinde yetişen ters lalelerin nesli için ise tehlike sinyalleri çalıyor. Zamanla Kürdistan’da kaçak yollarla alınan ve şu an Hollanda başta olmak üzere Avrupa’nın birçok ülkesinde ticari amaçlı yetiştirilen ters laleler yok olma tehlikesi ile yüz yüze. Köklerinden sökülerek kaçak yollarla yurt dışına çıkarılan ters lalelerin Kürdistan’da giderek azaldığı da belirtiliyor. Ters laleler kaçak yollarla Avrupa ülkelerine satılarak kozmetik veya ilaç sanayinde kullanılıyor. Ters lalenin toplanması, bir yerden başka bir yere nakli ise yasak. Fakat birçok paha biçilmez kaçakçılık gibi endemik türler kaçakçılığı da organizeli bir şekilde yapılıyor. Bu nedenle daha ciddi tedbirlerin alınması gerekiyor.