Ekvador yerlilerinin sembol öncüsü: Transito Amaguana

- Fidan YILDIRIM
341 views
Tam adıyla Rosa Elena Transito Amaguana Alba, Ekvador yerli hareketinin bir lideriydi ve Kayambi halkına mensuptu. 1944 yılında Ekvador’un öncü feministlerinden Dolores Cacuango ile birlikte Ekvador Yerli Federasyonu’nu (Federacion Ecuatoriana de Indios-FEI) kurmuş ve Olmedo’da ilk işçi grevine öncülük etmişlerdir. Amaguana yerli hareketindeki çalışmaları nedeniyle 2003 yılında Ekvador Başkanı Lucio Gutierrez tarafından Ekvador’un ulusal ödülüne (Premio Eugenio Espejo) layık görülmüştür.

Toprak ağalarının kölesi yoksul bir ailede 19 Eylül 1909’da doğan Transito Amaguana okula yalnızca altı ay gidebildi ve temel okuma-yazmayı ancak öğrendi. Daha yedi yaşındayken ailesinin işçisi olduğu toprak ağasının ev işlerinde çalışmaya başladı. Kendi küçük toprak parçalarının işlenmesinde ailesine de yardımcı oluyordu. Son derece yoksul ailesi haftanın yedi günü toprak ağasına ücretsiz çalışıyor, karşılığındaysa yiyeceklerini yetiştirmek için küçük bir toprak parçasını ekip biçiyordu. Anne ve babası toprak ağasının ağır baskısı altındaydı ve zaman zaman fiziksel şiddete de maruz kalıyordu. Bu durum yerlilerin ortak kaderiydi.

Toplumsal haklar için mücadele

Kız çocuklarının toprak ağalarının tecavüzüne uğraması genel bir durum olduğundan, Transito’nun annesi onun yaşlı biriyle evlenmesinin daha iyi olacağına karar verdi ve daha on beş yaşındayken onu yirmi beş yaşındaki biriyle evlendirdi. Evlendikten hemen sonra hamile kalan Transito’nun kocası zalim biriydi ve onu sürekli dövüyordu. Transito 1926 yılında Ekvador Sosyalist Partisi’ne katıldı. Bunu farkeden kocası onu öylesine şiddetli dövdü ki kendisi yorgunluktan bitap düştü. Ertesi gün Transito bebeğini beşiğinde ölmüş olarak buldu.

1928’de Ekvador Komünist Partisi adını alan Sosyalist Parti’nin toplantılarına katılmaya devam eden Transito giderek Ekvadorlu yerlilerle ilgili politikalar ve adaletsizliklerle daha çok ilgilenmeye başladı. Zamanla kendisinden dört erkek çocuk daha yaptığı alkolik ve zalim kocasından kurtulmayı başardı. Bir yandan anne ve babası gibi o da çocukları ve kendisinin yiyeceği karşılığında toprakta çalışmaya devam ederken diğer yandan toplumunun hakları için mücadelesine boşandıktan sonra daha fazla sarıldı.

İlk yerli örgütlenmeye yardımcı oldu

1930 yılında, ülkesinin ilk yerli örgütlenmesine yardımcı oldu ve yerlilerin toprak sahibi olabilmesi, işçilerin haklarına kavuşması talepleriyle Başkent Quito’ya yapılan 26 yürüyüşe katıldı. Evinden 66 kilometre uzaklıktaki Quito’ya bu yürüyüşleri sırtında iki çocuğuyla yaptı. Komünist Parti ile ona yakın sendikaların önayak olduğu, yöredeki büyük çiftliklerde çalışan yerli işçilerin 1931’de Olmedo’da gerçekleştirdikleri grevde yer aldı. Grevin ordu tarafından bastırılması ve evinin tahrip edilmesi üzerine Transito yaşadığı alan Cayambe’yi terketmek zorunda kaldı. Saklanmak için yakındaki Yanawaico’ya sığınarak orada on beş yıl kaldı. Burada yerli lider Dolores Cacuango ile tanıştı ve 1944 yılında onun ilk genel sekreteri olduğu Ekvador Yerli Federasyonu-FEI’nin kurucuları arasında yer aldı.

İki dilli eğitimin mücadelesini verdi

FEI’nin çatısı altında Transito Amaguana yerli dili Kichwa ve İspanyolca olmak üzere iki dilli eğitimin mücadelesini verdi ve sonuçta gönüllü öğretmenlerin katılımıyla 1946 yılında Cayambe bölgesinde iki dilli eğitim gerçekleşti. Yine, sekiz saatlik iş günü de dahil olmak üzere, büyük çiftliklerde çalışan yerlilerin çalışma koşullarının iyileştirilmesi için mücadele etti. ‘Huasipungo’ adı verilen ve yerlilerin çalışmaları karşılığında evlerini ve bir parça toprağı kiralayabilmelerine olanak tanıyan sistemin sona erdirilmesi için çaba yürüttü. 1964’te çıkarılan bir kararname ardından 1980’lerde sonuçlanan bir prosüdürle bu sistem yavaş yavaş ortadan kalktı ve yerliler işledikleri toprağın sahibi haline geldiler. 1954’te sahil köylülerinin örgütlenmeleri için destek oldu ve böylece Ekvador Sahil Tarım İşçileri Federasyonu (Ecuadorian Federation of Coastal Agricultural Workers) kuruldu. Transito Amaguana 1961 yılında silah kaçakçılığı ile suçlandı ve dört ay cezaevinde kaldı. Ceza almadan salıverildikten sonra anne ve babası ile çocuklarının çoğunun ölümünün acısını yaşadı. 1962 yılında ilk kez Küba’ya ve Ekvador Komünist Partisi ile Ekvador yerlilerini SSCB Komünist Partisi kongresinde temsil etmek üzere Sovyetler Birliği’ne gitti. Sovyetler Birliği’nden 1963’te döndüğünde, Ekvador’da devrimci mücadeleyi geliştirmek için para ve Rus silahları aldığı suçlamasıyla tutuklandı ancak suçlamaları reddetti. Amaguana tüm zulümlere rağmen ateşli bir ajitatör, yorulmak bilmez bir savaşçı ve inatçı bir eylemci olarak kendisini davasına adadı.

Partide kadın liderliği modeli

“Açlık ve kötü muamele nedeniyle komünist partisine katıldım” diyen Amaguana partide kadın liderliği modeli geliştirdi.    Transito Amaguana doğduğu La Chimba topluluğunda yaşamını sürdürdü. 2003 yılında saygın Eugenio Espejo Ödülü’ne layık görüldü ve kendisine emekli maaşı bağlandı. “Bu kavgada yaşlandım ve şimdi en azından bir komünist olarak ölmek zorundayım” diyen Transito Amaguana 10 Mayıs 2009’da, 99 yaşında vefat etti. Amaguana’nın La Chimba’daki cenaze töreninde Ekvador Başkanı Rafael Correa ve bugün Ekvador Başkanı olan, o zamanki başkan yardımcısı Lenin Moreno ile birlikte çok sayıda bakan ile işçi, köylü, yerli hareketi temsilcisi hazır bulundu.

 1990 yılında Quito şehrinin güneyinde Amaguana’nın adını taşıyan iki dilli, kültürlerarası bir eğitim yeri açıldı. 1 Nisan 2012’de Guayaquil şehrinde onun adını taşıyan bir okulun açılışı gerçekleştirildi. 9 Ağustos 2009’da Başkan Rafael Correa, Bolivya Devlet Başkanı olan Evo Morales ile Guatemala yerlileri lideri ve Nobel Barış Ödüllü Rigoberta Menchu, Transito Amaguana’nın yaşadığı evin yakınında onun adını taşıyan bir kültür merkezinin açılış törenini gerçekleştirdiler. Kültür merkezi hem Amaguana’nın anısına saygı ve hem de Ekvador yerli hareketine dair bir belge merkezi olması amacıyla açılmıştı. 2009’da Ekvador’da ayrıca Amaguana’nın anısına bir posta pulu çıkarıldı. 11 Mart 2010’da, ‘en yoksun Ekvadorluların yararına yorulmaz savaşçı’ olarak nitelendirilen Amaguana’nın anısına Ekvador Ulusal Meclisi, onun doğum günü 19 Eylül’ü ‘ kültürlerarasılık ve çokulusluluk günü’ olarak ilan etti.