Jîla Huseynî: Rêzikên janê dikşînin

- Berjin TEKOŞER
498 views

Jîla Huseynî di 31’ê Îlona 1964’an, li rojhelatê Kurdistanê bajarê Seqizê tê dinyayê. Malbata wê, malbatek oldar, xwedî ilm û wêjeyê bûn. Cedê bavê wê Şêx Ebdulqadir xweşnivîs û helbestvan bûye. Bavê wê bixwe jî dadger, rewşenbîr û ehlê xwendin û nivîsînê bû; ku xwediyê pirtûkxaneyek mezin û dewlemend bû û beriya ku biçe ser dilovaniya xwe, ew ê vê pirtûkxaneyê ji bo pêşxistina helbestvana ciwan bihêla. Jîla di heman temenê ciwan de xwedî jêhatîbûnek bêhempa bûye û pir zû ev aliyê wê ji hêla mamosteyên wê ve hatiye dîtin, wê di mijara helbestnivîsiyê de teşwîq dikin. Jîla di temenê panzdeh salî de dest bi helbestnivîsiyê dike.

Wê li dijî qeyd û bendan serî radikir

Ew ê di helbestnivîsiyê de du heyamên girîng bibohirîne: Heyama destpêkê a lêgera di zimanê wêje û helbestnivîsiyê de bû. Helbestên wê pêlawaz, meyla romantîk, bi êş û kederên jinên di dema wê de barkirî bûn. Lê, di heyama duyemîn de jî ew ê bi awayek bêtebat û nêrînek rexneker nêzî kevneşopiya mêr û rêzikên wî ên şer biba, her wiha wê li dijî zimanê nêr yê di wêjeyê de jî serî rabika.

Şîret

Ji wê dema ku te keçek nazdar

kir bûka ber mala xwe

dexîla te me

agahdarî wê be

tu bîna tiliyên min neke

li ser guldan

û taq û pencerên xwe

Eger ji te re got:

“Bîhna gulek weriyayî

tê difna min”

Bêje:

“Giyanê min

bawer bike ji bilî te

tu gul tune li vê cîhanê.”

Tu neke û navê min hilde û bextewariyê

li oda xwe tengezar bike!

Eger bû û te jinek dît

bejna wê bi xewê xemilandî be

çavên wê kiz û xembar bin

lêvên wê ziwa û qelişî bin

û te ez pê şibandibim

neveciniqe

nebêje wêneyê vê hejarê

di albûma raburiya min de

yadîgar e.

Jiyan û helbest

Şert û merên wê demê yên Şoreşa Îslamî ya Îran ê û ji ber pirsgirêkên ku di dema xwendina Jîla de rû didin, Jîla di temeneke gelek piçûk de ber bi zewacek ne diwext de dibe. Di 15 saliya xwe de, tam jî di demekê de ku dinivîsî bi pismamê bavê xwe re dizewice û ev zewac tenê pênc salan dom dike.

Yekem destnivîsa Jîla Çîroka “Ber bad reftê” ye ku bi zimanê farsî hatiye nivîsîn. Lê belê li ser daxwaza Jîla wê neyê çapkirin. Nivîs û awazên ewil ên Jîla bi zimanê farsî bûne. Jîla Huseynî wê di navbera salên “1363” û “1364” de, li radyoya Senendecê di bernameya “Em û guhdarvan” dest bi xebatê bike.

Jîla di destpêkê de bi zimanî farsî dinivîsî, lê ev nayê wê wateyê ku ew di mijara wêjeya kurdî de xerîb bû. Ew hîn di zaroktiya xwe de; ji ber malbata di nav de mezin bibû, ku xwedî agahî û zanyariyên huner û wêjeya kurdî bûn, ew ê bi têra xwe di van mijara de xwe pêş bixîne. A herî girîng jî pirtûkxaneya dewlemend a malbatê bû ku derfetên pir baş ên xwe pêşxistin û lêkolînê ji bo wê pêk tanî. Wê helbest û dubeytên kurdî pir baş dinasî û xebata wê a di radyoyê de hemwext wê bi xebata wê a bi zimanê kurdî destpêbikira. Ew ê ji wê demê û şûnde, heya kêliya dawî bi zimanê dayîka xwe binivîse…   

Çarikên ji dengê jinê

Jîla Huseyî wek jineke Kurd deriyeke nû ber bi helbestnivîsiya kurdî vedike. Ew di helbestên xwe de rewşa ku jin di nav deye, êş û kederên dijî pir baş rawe dike. Bi taybetî jî bi helbestên xwe ên bi navê “Geşeyî evîn” û “Qelay raz”, bi awayeke din balê dikşîne ser rewşa ku jin di nav deye. Ew ê di nivîsîna helbestan de wêrek nêz bibe û pêşî li pênivîsa xwe negire, wêrek û baldar destbavêje rewşa jin ê.

Rîga

Be bî men peyda nagirî

Em rêgaye por li raz e

Be tenyayî qed nayborî

Destem egirî û

Lê şeqameyekî namûda

Ber û şoyînekî nûy embey

Se reşîtane le gelta deyim

Her çûnek bî

Xobe bî tu

Hel nagire derî

Embey… embey

Beynewe xot bizanî

Xom bizanim

Le yekterda e tu bînewe

Wek be firû Û xor

Wek xak û av

Kî ezanî?

Yek beyanî? Du beyanî?

Rengê sî beyanî dîke ne bawe kokanî

Le şoyînekî taze terda helbînewe

Razî mel û balekanî

Dar û şine

Serma û çiyayî

Eşq û germa

Le şeqame namokanî şarekeman

We koçra

Bû rîbwaranî dawayî xoman

Helkeynewe

Kî ezanî?

Jîla di helbestên xwe de bi qasî bal dikşand ser pirsgirêkên civakî, li ser rewşa jinê a di nav civakê de, tenê mayîna jin ê û nêzikatiyên ku di nav civakê de li hemberî jinê tên raber kirin jî radiweste û bi zimanek rexneger nêz dibe. Bi taybetî nêzikatiya di mijara kar, bêkarî, zewac û çewt nêz bûna civaka nêr ku jinê ji her hêlê de dorpêç û difetisîne de, ew ê bi rêzikên xwe dijderketinek mezin çêbike. Her wiha ew ê balê bikşîne ser rewşa kambax a darayî ku jin her roja ku diçû zêdetir tengav, di nav civakê de veder dikir.

Dengê enderûn yê Jîlayê

Jîla nexasim li ser dengê enderûn ê jinê radiweste, bi awayek dilniya balê dikşîne ser tenêtiya jinê û dixwaze bi rêzikên ku rêz dike, bibe dengê biêş yê jin ê. Di helbestên Jîla de ne tenê êş û derdê jinê, serîrakirina wê tîne ziman, belku dibe zimanê derd û kederê gelê xwe û bi perspektîfek her alî nêz dibe.

Wê di helbestên xwe de ser komkujî û serpêhatiya gelê xwe jî bisekine, bi wêrekî dest bavêje pênivîsa xwe û bi baldarî van kederan bi lêkirina peyvan biherikîne.

Jîla di helbestên xwe de êşa evînê jî baş rawe dike. Her wiha mirov dikare di helbestên wê de hewldanek rewşenbîrî û femînîstî jî bibîne.

Çav li çavêt naterikînim

Nîgam çolekey tersawî bî laneye

Her bi tenya

Le naydaristanî çerî nîgaye tu da

Aram egirî

Seyrem bike

Çav li çavim metrowkîne heta ku şev

Çûn ku çav im

Çend mandobî

Çend bîzar û dilşikaw û sedpare bî

Her şev dabî

Çîrokeyek tazey pîyew

Melikanî daristanî nîgat

Biaramî ekate xew

Jîla stêrkek geş bû

Di sala 1996’an de helbestvanê bi nav û deng ê Kurd, Şêrko Bêkes tê Tehran ê. Jîla Huseynî ji bo ku Bêkes pêşwazî bike, dikeve ser rêya Tehranê û di rê de maşîna ku ew tê deye qeza dike. Jîla di 32 saliya xwe de, di encama vê qezaya bi êş de jiyana xwe jidest dide.

Ew li gel kar û barên xwe yên wêjeyî, endam û damezînera ‘Encûmeta wêjeyî ya Mewlewî’ li bajarê Sine bû. Du pirtûkên helbestan û li gel çend pirtûkên wê ên çîrokan tên çapkirin. Her wiha pirtûka wê a bi navê “Mirina Rojê” li bakurê Kurdistanê tê çapkirin. Şêrko Bêkes di pêşgotina pirtûkê de ji bo helbestvan Jîla Huseynî wiha dibêje: “Ez ji nameyên wê ji nêz de dizanim ku helbest evîn, Jîla jî meşûq bû.”

Jîla di pirtûka helbestên xwe de mijarên wek jin, şehîd, nesîhet, evîn, lava û gelek mijarên din girtiye dest ku yek ji wan helbestên wê jî a li ser helepçeyê ye:

Lûtke

Dîsanewe motey dojmen be pîkenîn

Çavî hîvaye gul eşorî

Dîsanewe destî reşî kîmyawey xoy

Bê rûmetî şaxdadîne

Dîsanewe qat û qer bû bez û kenîn

Kame zamet xoş keme we

Ey xoşke del sotawe kem

Be kam zeman bet dewînem

Ho dayke cerg berave kem

Perçî alozî ser şanet be kam şane da behînem

Xem û taset, be kam lawik û kam hore belavînem?

Ey xoşkekem

Tolê yewînî sotawet

Dar û berdî zewt kirawet

Be kam berdî dem xwînavey bûbesînem?

Em yekem car niye

Ke em gurge dem xwînîne…

Berhemên wê

– Dîwana helbestên kurdî a bi navê “Geşeyî Evîn” ku di sala (1374)’an hatiye çapkirin.

– Dîwana helbestên kurdî a bi navê “Qelayê Raz” ku di sala (1378)’an de, bi awayê sê beşan tê çapkirin.

Beşa ewil: Helbestên kurdî ên Jîla yên mayî

Beşa duyem: Hilbijartinek ji kurteçîrokên wê ên Kurdî yên kurt

Beşa sêyem: Beşek ji helbestên Jîla yên farsî ne ku bixwe navê “Baran” ji vê berhemê re destnîşankiribû.

– Wergera çîroka Sadiq Hidayetî a bi navê “Bexşandin” ku di kovara Raman de tê çapkirin.

– Wergera romana “Dezîrê” ji farsî bi kurdî (lê natemam).

– Hejmarek ji gotar an

– Helbestên ji bo zarok an