Elvia Carrillo Puerto; Meksikalı bir sosyalist politikacı ve feminist aktivistti. 1912’de Meksika’nın ilk feminist derneğini kurdu. 1919’da kurduğu bir derneğe, öğretmeni olan ve kendisini feminist bilinçle tanıştıran Rita Cetina Gutierrez’in adını verdi. 1923 yılında Meksika’nın ilk kadın eyalet temsilcisi olarak Yucatan Eyaleti’nde Temsilciler Meclisi’ne seçildi.
Tüm yaşamını kadınların sosyal ve politik mücadelesine adamış feminist bir öncüydü. Meksikalı kadınların oy hakkına kavuşmasına, haklarının ve kendilerinin gelişimine adanmış mücadelesi ve sosyal aktivizmi ona “Mayab’ın Kızıl Rahibesi” lakabını kazandırdı. Bir öğretmen ve şair olmanın yanısıra doğum kontrolü, cinsel özgürlük ve boşanma lehine, dini baskı aleyhine yaptığı konuşmalarla dikkat çekti. Meksika yönetimi ve tarihine katkıları nedeniyle resmi olarak “Devrim Gazisi” sıfatına layık görüldü. Elvia Carrillo Puerto daha çok gençken kendini geliştiren, bağımsızlığına düşkün ve zamanın kadınlarından farklı bir yaşama her açıdan öncülük eden biriydi ve hatta daha sonraki devrimin bir kıvılcımı olarak nitelendiriliyordu. Yucatan’a bağlı Motul’da 6 Aralık 1878’de doğdu. Geniş ailesinde en çok kardeşi Felipe ile yakındı. Felipe yerlilerin sorunlarının farkında olarak politikaya atıldı ve yaşadığı eyaletin valisi olup kısa zamanda birçok iş başardı.
Küçük yaşta devrimci ruhluydu
Elvia henüz altı yaşında kardeşleriyle birlikte okula başladığında ve yerel işçilerin Maya dilini konuşan çocukları da okula geldiklerinde sosyal sınıflar arasındaki eşitsizlikleri farketti ve eleştirel bir bilinç kazandı. Elvia Yucatan Eyaleti’nde kadınlar için ilk ortaokulun kurucusu olan, daha sonra ilk feminist örgüt ‘the Siempreviva’yı kuran şair Rita Cetina Gutierrez’in öğrencisiydi. Ondan cins eşitliğine dair bir bilinç edindi ve onun sayesinde Mary Wollstonecraft, Flora Tristan ve Victoria Woodhull gibi kadın haklarının büyük teorisyenlerinin yazılarını okudu. Daha çocukluğunda Elvia zekası, yetenekleri ve güzelliğiyle dikkat çekiyordu. Sosyal sorunlara karşı daima duyarlıydı, varlıklı bir aileden olmasına karşın devrimci oldu. O ve kardeşi Felipe İspanyol anarşist papaz Serafin Garcia’dan çok etkilendiler. Elvia yetişme çağında okuma ve müzikle çok ilgiliydi. O dönemde evliliği özgürleşmenin bir yolu olarak görüp daha on üç yaşında kendi yerli Motul halkından bir öğretmenle evlendi, 21 yaşında ise dul kaldı. Elvia eski okul öğretmeninin çabasıyla, maço bir dünyayla yüzleşmek için henüz çok gençken, daktilo sınıflarına öğretmenlik yapma olanağı kazandı. Böylece o dönem kadınları için nadir olan ekonomik özgürlük duygusunu tatma şansına kavuştu. Kardeşi Felipe Carrillo Puerto Elvia’ya 1857 Meksika Anayasası’nın Maya diline çevrilmiş bir nüshasını getirdi ve o da haklarını öğrenmeleri için öğrencilerine bunu okudu. Kardeşiyle bu sıkı ilişkileri ve onun Elvia üzerindeki etkisi daha sonra da devam etti. 1907’de Felipe’in “El heraldo de Motul” adıyla yayınlamaya başladığı gazeteye Elvia da yazıları ve redaksiyonu ile katkı sundu.
Birçok feminist birliklere öncülük etti
1910’da Elvia diktatör Olegario Molina ve Yucatan valisine karşı gerçekleştirilen ve daha sonra Meksika Devrimi’nin ilk kıvılcımı olarak nitelendirilen Valladolid ayaklanmasında yer aldı. 1912 ortalarında ilk Köylü Feminist Birliği’ni örgütledi ve toprak sahipliğini tartışmaya açtı. Tartışmalarda çalışma saatlerinin 8 saat olması, yerlilerin köle işçi statüsünden kurtulması, kadınların eğitilmesi ve kadınların çocuk yapma konusunda kararı kendilerinin vermesi savunuldu. Ayrıca gençler yaşadıkları federasyonun kırsal alanlarında okulların açılması taleplerini dile getirdiler. Elvia Carrillo Puerto Meksika’da çok sayıda feminist birliğin kurulmasına önayak oldu. Yucatan’ın en önde gelen eğitimcilerinden ve kendisinin de öğretmeni olan Rita Cetina Gutierrez Birliği en çok tanınanıdır. Feminist birlikler kadın haklarını geliştirmek için çok çeşitli konular üzerinde durdular. Merida’da ilk birliğin 1912’de kurulması ardından birlikler Güneydoğu Meksika’dan Orta Meksika’ya kadar yayıldılar. Örgüt fuhuş, uyuşturucu kullanımı, alkolizm, hurafeler ve fanatizme karşı bir kampanya yürüttü. Rita Cetina Gutierrez Birliği yoksul kadınlara dönük, çocuk bakımı, ekonomi ve hijyen konusunda konuşmalar örgütledi; okulları ve hastaneleri denetledi, bir devlet yetimhanesinin kurulmasına yardımcı oldu. Elvia’nın kurduğu birlikler aracılığıyla Batı Yarımküre’de ilk kez yasallaştırılmış doğum kontrolü ile aile planlaması programları başlatıldı. Birlikler kadınlar için doğum öncesi ve sonrası bakım hizmeti de veriyordu.
Meksika’nın ilk kadın meclis üyesi
1915-1918 yılları arasında General Salvador Alvarado’nun Yucatan’daki yönetimi sürecinde Elvia feminist gruplar örgütlemeye devam etti ve Yucatan Sosyalist İşçi Partisi’ni kurup örgütleme çalışmalarında yer aldı. Bu parti daha sonra Güneydoğu Sosyalist Partisi (Partido Socialista del Sureste) adını aldı. 1918’de Motul’da Güneydoğu Sosyalist Partisi tarafından Birinci Yucatan İşçiler Kongresi gerçekleştirildi. Elvia çalışan kadınların Direniş Birlikleri’ne kabul edilmeleri çerçevesinde kongrede yer aldı. Örgütlediği 51 Direniş Birliği bünyesinde yürüttüğü sosyal ve siyasal mücadele ile kadınların kurtuluşunun yolunu açmak yaşamının ana motifiydi. Elvia Carrillo Puerto, Maya kadınlarını birliklerde örgütlemek ve onları sivil sorumluluğa hazırlamak amacıyla tüm zamanını Güneydoğu Meksika’yı dolaşmaya ayırdı. Birlikler özel yetenekli kadınları belirleyip şehir ve eyalet yönetimlerindeki seçmeli kadroları doldurmak üzere eğitecekti. Kardeşi Felipe vali olduğunda kadınlara oy kullanma ve görev alma hakkı verince Elvia 1923’te Meksika’nın ilk kadın eyalet meclisi üyesi olarak Yucatan yasama organına seçildi. Hükümet üyesi olarak, topraksız veya küçük toprak sahibi tarım işçilerinin ailelerini geçindirebilecek çiftlikler elde etmelerine olanak sağlayacak toprak reformu için planlar önerdi. Bir senatör ve toprak reformu aktivisti olan kardeşi Gualberto adına kurulmuş olan Gualbertista Kadınlar İçin Merkezi Tarım Toplulukları’nda yerel kadın bölümlerini örgütledi.
Tüm zorluklara rağmen direniş
Elvia, kardeşi Felipe’nin Yucatan Eyaleti Valisi olduğu dönemde; kadınlar, çocukluk, aile ve eğitime dair her konuda onun çalışmalarını destekledi. Felipe Ocak 1924’de ordu tarafından katledildi. Bu, kadın haklarında kaydedilen ilerlemeler için de bir tehditti. Felipe Yucatan’da kadınlara haklar vermiş ama bu hakların Meksika Anayasası’na girmesini sağlayamamıştı. Nitekim onun katledilmesinden sonra bu haklar yeni yönetim tarafından gasp edildi. Kadınlar belediye ve eyalet hükümet dairelerindeki görevlerinden alındılar, kadınların oy hakkı kaldırıldı. Kadın birlikleri aracılığıyla sosyal programların desteklenmesi de son buldu. Kardeşine dönük suikast ardından bir süre daha vekillik görevini sürdüren Elvia, karşıtlarının ölüm tehditleri nedeniyle Mexico City’e gitmek zorunda kaldı. Orada önce Başkan Alvaro Obregon, daha sonra da yerine gelen Plutarco Elias Calles tarafından korundu ve kadınlar için mücadelesini sürdürdü. Kadın hakları hareketinin yeni merkezi San Luis Potosi’ye taşındı ve 1925’te buranın temsilcisi olarak ulusal Temsilciler Meclisi’ne seçildi. Ne var ki, kadınlara oy ve görev hakkı tanınmadığı için temsilciliği reddedildi. Yerel yönetimler bu hakkı tanısa da henüz ulusal düzeyde kabul görmüyordu.1930-1934 yılları arasında Meksika başkentinde gerçekleştirilen üç işçi ve köylü kadın kongresinin delegelerinin bir araya getirilmesinde temel sorumlu Elvia’ydı. 1931’deki kongrede, kadınlara oy hakkı için mücadele edecek özel bir örgütlenmeye gidilmesi fikri doğdu.
Elvia mücadelesinin ödülünü aldı
Meksika’da önemli politik ve sosyal gelişmelerin kaydedildiği General Lazaro Cardenas Del Rio’nun 1934-1940 yılları arasındaki başkanlığı döneminde dahi Elvia Carrillo Puerto’nun kadınlara oy hakkı mücadelesi sonuç almadı ve sosyal eylemliliği azaldı. Ancak 1947’de bir ileri adım atıldı ve Meksika’da kadınların belediye seçimlerinde oy kullanma hakkı kabul edildi. 1952’de Temsilciler Meclisi Elvia Carrillo Puerto’yu Meksika Devrimi Gazisi olarak kabul etti ve onu Devrimci Değer Liyakat Madalyası ile ödüllendirdi.Elvia Carrillo Puerto mücadelesine devam etti ve nihayet 1953’te Meksika Anayasası’nın 34. Maddesi’nin değiştirilmesi ile Meksika kadınları oy hakkı da dahil olmak üzere erkeklerle eşit politik haklara kavuştular. Böylece Elvia mücadelesinin ödülünü almış oldu.
Elvia Carrillo Puerto, 15 Nisan 1968’de, 89 yaşında Mexico City’de vefat etti.
Ekim 2013’te Meksika Senatörler Meclisi Elvia Carrillo Puerto’nun başta yerli kadınlar olmak üzere kadınların, Maya köylülerinin ve Meksika işçilerinin hakları için verdiği ateşli mücadeleyi anarak, kadınların insan haklarını ‘savunma, koruma, uygulama ve araştırma’ yolundaki çalışmalarından dolayı onun anısına bağlılığını ilan etti.
