Britanyalı bilim kadını, protein kristallografisi bilim dalının kurucusu Dorothy Crowfoot Hodgkin bilim alanında büyük başarılara imza atan seçkin bir bilim kadınıdır. Biyomoleküllerin üç boyutlu yapılarını belirlemede kullanılan X-Işını kristallografisi tekniğinin öncüsüdür. Kolesterol, penisilin, B12 vitamini ve insülinin molekül yapılarını keşfetmesi en önemli başarılarını oluşturmaktadır. B12 vitamini üzerine yaptığı çalışmalar 1964 yılında Nobel Kimya Ödülü’nü almasını sağlamıştır.
Dorothy Crowfoot Hodgkin 12 Mayıs 1910’da babası John Winter Crowfoot’ın Mısır Eğitim Servisi’nde bir alim olarak çalıştığı Kahire’de doğdu. Babası onun doğuşu ardından Sudan’a gitti ve orada daha sonra hem eğitimden ve hem de antikalardan sorumlu müdür oldu. Annesi Grace Mary Crowfoot eşinin bütün çalışmalarıyla yakından ilgili bir arkeolog, bir Eski Mısır tekstilleri uzmanı, bir botanikçi, mükemmel bir tasarımcı ve amatör bir tiyatro yapımcısıydı. Mısır’daki İngiliz topluluğu içinde yaşıyor, her yıl yalnızca birkaç ayını İngiltere’de geçiriyordu. Dorothy dört yaşındayken 1. Dünya Savaşı patlak verdi. Savaşta dört kardeşini kaybeden annesi onu ve diğer iki küçük kızını yakınlarına ve arkadaşlarına bırakarak Mısır’a döndü. Savaş sona erdikten sonra İngiltere’ye dönen annesiyle bir tam yılı beraber geçirdiler. Dorothy bu yılı hayatının en mutlu dönemi olarak değerlendirecekti daha sonra.
On yaşında kimyaya ve kristallere ilgi
1921 yılında on bir yaşındayken Dorothy Beccles’de Sir John Leman Dilbilgisi Okulu’na girdi. Burada kimya eğitimi görmesine izin verilen iki kızdan biriydi. 1923’de on üç yaşındayken de anne ve babasının bulunduğu Sudan’ı ziyaret etti ve ülkeden çok etkilendi. Ailesi artık Sudan’ın Hartum şehrinde yaşıyor ama her yaz İngiltere’yi ziyaret etmekten geri kalmıyordu.
Dorothy daha on yaşındayken kimyaya ve kristallere ilgi duymuştu. Annesi onu tüm bilimlere ilgi duymaya teşvik ediyordu. Okuduğu devlet okulunda Latince veya başka bilim dallarını öğrenme olanağı yoktu ama o Oxford Üniversitesi giriş sınavına hazırlanmak için özel ders aldı. 18 yaşında da Oxford Üniversitesi-Somerville Kolleji’nde kimya eğitimi almaya başladı. 1932 yılında birinci sınıfta onur derecesi ile ödüllendirildi. Oxford Üniversitesi’nde bu dereceyle ödüllendirilen üçüncü kadındı.
Dorothy Hodgkin Felsefe Doktoru derecesi için Cambridge Üniversitesi’nde John Desmond Bernal denetiminde eğitimini sürdürdü. Bu süreçte X-ray kristalografisinin protein yapılarının belirlenmesindeki gizli gücünü farketti. Bernal ile birlikte tekniğin biyolojik bir madde olan pepsin analizinde ilk uygulaması üzerinde çalıştılar.
Kimya dalında ilk akademi üyesi
Hodgkin 1933 yılında Somerville Koleji tarafından bir araştırma bursu ile ödüllendirildi ve 1934’de Oxford Üniversitesi’ne döndü. 1936’da Somerville Koleji’nde kimya dalında ilk akademi üyesi ve asistan olarak görevlendirildi. Bu görevi 1977 yılına kadar sürdürdü. Yetiştirdiği çok sayıda öğrencisinden biri de 1940’lı yıllarda öğrencisi olan Margaret Roberts’dı ve Margaret Thatcher olarak ilerde İngiltere Başbakanı görevindeyken 1980 yılında Başbakanlık Konutu’na (Downing Street) Hodgkin’in bir portresini asmıştı.
Penisilinin yapısını çözdüler
1960 yılında Hodgkin Kraliyet Cemiyeti’nin Wolfson Araştırma Profesörü olarak atandı. Bu görevini 1970 yılına kadar sürdürdü. Burada kazandığı paralar Oxford Üniversitesi’ndeki çalışmalarını sürdürme olanağı sağladı. Özellikle üç boyutlu biyomoleküler yapıların keşfi üzerinde duruyordu. 1945 yılında arkadaşları ve çalışanları ile birlikte penisilinin yapısını çözdüler.
Dorothy Hodgkin 1946 yılında Uluslararası Cristallografi Birliği’nin kuruluş toplantılarına katıldı ve bilimsel amaçlarla aralarında Çin, ABD ve SSCB’nin de bulunduğu birçok ülkeye ziyaretler gerçekleştirdi. 1947 yılında Kraliyet Cemiyeti (Royal Society), 1956 yılında Hollanda Kraliyet Bilim Akademisi (Royal Netherlands Academy of Sciences) ve 1958 yılında da Amerika Sanat ve Bilim Akademisi (American Academy of Arts and Sciences-Boston) fahri üyesi seçildi.
1948 yılında ilk kez B12 vitaminini inceleyen Hodgkin yeni kristaller keşfetti. O yılın başında keşfedilen B12 vitamini tamamen bilinmeyen bir yapıya sahipti. Hodgkin, vitaminin kobalt içerdiğini ve yapının x-ışını kritalografisi analizi ile gerçekleştirilebileceğini farketti. B12 üzerine yaptığı çalışmaları yayınladığında İngiliz fizikçi Lawrence Bragg bunu “ses bariyerinin kırılması kadar” anlamlı olarak tanımladı. B12’nin son yapısı 1955 yılında yayımlandı ve daha sonra Hodgkin’e Nobel Ödülü kazandırdı.
Hodgkin’in en önemli araştırma projelerinden biri İnsülin’di. 1934 yılında başladığı bu araştırma, hormonun vücuttaki karmaşık ve geniş kapsamlı etkisi nedeniyle onun ilgisini çok çekti. Uzun ve karmaşık süreçlerden sonra o ve başka araştırmacıların çabalarıyla insülinin yapısı 1969’da tamamen çözüldü. Ondan sonra da araştırmasına devam eden Hodgkin başka laboratuvarlarla da işbirliği yapıp tavsiyelerde bulundu ve dünyayı dolaşarak insülinin diyabet için önemi konusunda farkındalık yaratmaya dönük konuşmalar yaptı.
1953’de ABD’ye girişi yasaklandı
Bilimsel danışmanı Profesör John Desmond Bernal hem bilimsel ve hem de politik açıdan Dorothy’nin yaşamında önemli bir etkiye sahipti. Bernal seçkin bir bilim adamı olmanın yanısıra Komünist Parti’nin aktif bir üyesiydi de. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Birleşik Krallık hükümetinin önemli bir bilimsel danışmanı ve Sovyetler Birliği’nin sadık bir destekleyicisiydi. Bu destek 1956 yılında Sovyetler Birliği’nin Macaristan’a müdahalesiyle son buldu. Onu bir “bilge” olarak tanımlayan Dorothy gayrı resmi olarak da evlilik hayatı yaşıyordu. Çağının standartlarının çok ilerisindeki bu ilişki Dorothy’nin Thomas Lionel Hodgkin’le tanışıp 1937’de evlenmesiyle son buldu. Hodgkin Sömürge Bakanlığı’ndaki görevinden ayrılmış ve Filistin’de yetişkinlerin eğitimiyle ilgileniyordu. Daha sonra tanınmış bir Oxford öğretim görevlisi olacaktı. Afrika siyaseti ve tarihi üzerine önemli eserler yazmıştı. O da Komünist Parti üyesiydi. İkisi erkek üç çocukları oldu. 1961 yılında Thomas Gana Devlet Başkanı Kwame Nkrumah’ın danışmanı oldu. Orada uzun sürelerle kalıyor ve Dorothy onu sık sık ziyaret ediyordu. Kendisinin ve eşinin politik aktiviteleri nedeniyle Dorothy’nin ABD’ye girişi 1953’de yasaklandı.
Dorothy 24 yaşındayken ellerinde ağrılar ortaya çıktı. Gittiği doktor romatoid artritin (iltihaplı romatizma) teşhisi koydu. Hastalık el ve ayaklarında şekil bozukluğuna yol açtı. Son yıllarında da tekerlekli sandalyeye mahkum oldu ancak sağlık sorunlarına rağmen bilimsel çalışmalarını sürdürdü. 29 Temmuz 1994 yılında Shipston-on-Stour, Warwickshire’deki evinde bir inme sonucu hayatını kaybetti. Öldüğünde 84 yaşındaydı.
Sosyal eşitsizliklere karşı mücadele etti
Bilimsel çalışmalarının yanısıra sosyal ve siyasal aktiviteleri de oluyordu. İnsanların problemlerini çözmeye duyarlıydı. Sosyal eşitsizliklere ve çelişkilere karşı mücadele etti. 1977-1988 yılları arasında Bilim ve Dünya İlişkileri Üzerine Pugwash Konferansı Başkanlığı görevinde bulundu. Kanada’nın Pugwash köyünde 1957 yılında kurulan konferans, silahlı çatışmaları azaltmak ve uluslararası güvenliği tehdit eden unsurlara çözümler üretebilmek için bilim insanlarını ve kamuoyunun önemli isimlerini bir araya getiren uluslararası bir kuruluş niteliğindeydi. Dorothy alçakgönüllü, insanlarla iletişimi seven, barış konusunda çaba sahibi bir insandı. Barış ve silahsızlanma konusundaki çalışmaları nedeniyle 1987 yılında Sovyet hükümetince Lenin Barış Ödülü ile onurlandırıldı.
Ulusal ve uluslararası alanda çok sayıda ödüle layık görülmüş, değişik ülkelerde birçok akademi tarafından onur üyeliğine kabul edilmiş, adına ödüller ve burslar konulup konferanslar düzenlenmiş, pullara resmi basılmış, aralarında üniversite binalarının da olduğu birçok yere adı verilmiştir. Hakkında birçok araştırma ve kitabın yanısıra kendi bilimsel makaleleri de yayınlanmıştır.
