Bir İngiliz matematikçi ve yazar olan Augusta Ada Byron daha çok Ada Lovelace adıyla tanınmakta ve dünyanın ilk bilgisayar programcısı olduğu varsayılmaktadır. Augusta Ada King ve Lovelace Kontesi olarak da adlandırılmaktadır.
Tanınmış İngiliz şairi Lord Byron ile Anne Isabella Byron’un çocuğu olarak 10 Aralık 1815’de dünyaya geldi Ada. Babasının tek meşru çocuğuydu. Lord Byron’un evlilik dışı başka çocukları da vardı. Bir oğlan çocuğu beklentisi içinde olan Lord Byron çocuğu kız olunca büyük ‘hayal kırıklığı’ yaşadı. Ada doğduktan bir ay sonra eşinden ayrılıp dört ay sonra da İngiltere’yi terk etti. 1824’de Yunan Bağımsızlık Savaşı’nda hastalıktan öldüğünde Ada henüz sekiz yaşındaydı. Ada’nın annesi Lord Byron’a kızgınlık duyuyor ve onun delilik olarak nitelediği davranışlarının kızında da nüksetmemesi için kızının matematik ve mantığa olan ilgisini destekliyordu. Buna rağmen Ada, daha bebekken kendilerini terkeden ve bir daha hiç görmediği babasına ilgi duymaya devam etti ve öldüğünde de vasiyeti üzerine babasının yanına gömüldü. Annesi İsabella’nın da Ada’yla pek yakın bir ilişkisi yoktu, kendisini anneannesi büyüttü.
Çocukluğu hastalıklarla geçen Ada 8 yaşındayken görüşünü engelleyen baş ağrıları çekti. 1829 Haziran’ında kızamığa yakalandı ve felç oldu. Bir yıl yatağa bağlı kaldıktan sonra koltuk değnekleriyle yeniden yürümeye başladı. Bu süreçte matematiksel ve teknolojik yeteneklerini geliştirdi. 12 yaşındayken en büyük isteği uçabilmekti. Bunun için tüm düşünsel gücünü seferber ediyordu. 1828’de kanat yapmaya girişti. Bunun için çeşitli materyaller deniyor, kuşların anatomisini inceleyerek beden ile kanatlar arasındaki doğru orantıyı bulmaya çalışıyor, pusula ve buharın uçma işiyle bağlantısını kuruyordu. Annesi Ada’nın eğitimine büyük önem veriyordu. 19. yüzyılın ünlü araştırmacıları ve bilim insanları olan William Frend, William King ve Mary Somerville Ada’yı bilim ve matematik alanlarında özel olarak eğittiler. Matematikçi ve mantıkçı olan Augustus De Morgan son hocalarından biriydi ve Lord Byron’a yazdığı bir mektupta kızının matematikteki yeteneğinin onun kendine özgü bir matematik araştırmacısı olması ve saygınlık kazanması ihtimalini doğurabileceğini yazmıştı. Ada’nın dikkat çekici matematiksel yetenekleri 17 yaşında olduğu 1832’den itibaren ortaya çıkmaya başladı ve yetişkinlik çağlarına damgasını vurdu.
İlk bilgisayar programcısı
Ada, 1833 Haziran’ında eğitmeni Mary Somerville vasıtasıyla İngiliz matematikçi Charles Babbage ile tanıştı. Babbage, üzerinde çalıştığı “Fark Makinesi”ni görmesi için onu davet etti. Ada makineden adeta büyülenmiş ve ortak arkadaşları Mary Somerville vasıtasıyla Babbage ile olabildiğince sık görüşmeye başlamıştı. Babbage da Ada’nın çözümleme ve idrak yeteneğinden etkilenmiş; ona “sayıların büyücü kadını” adını takmıştı. 1843’de Ada için, “Eğer mümkünse bu dünyayı, dünyanın dertlerini ve birçok şarlatanı unutun. Sayıların büyücü kadını dışında her şey kısa bu dünyada” diye yazmıştı.
Charles Babbage, geliştirdiği ve daha sonraları ilk bilgisayar olarak tanımlanacak olan “Analitik Motor” üzerine bir konuşma yapmak üzere 1842 yılında Turin Üniversitesi’ne davet edildi. Konuşmayı dinleyenlerden biri olan İtalyan ordu mühendisi Luigi Menabrea’nın makineyi öven bir makalesi İtalya’da yayınlandı. Babbage’ın bir arkadaşının makaleyi İngilizceye çevirmesi isteği üzerine Ada 1842-43’de dokuz ay süreyle makaleyi kendi ayrıntılı notları ile destekleyerek çevirdi. Ada’nın notları Manebra’nın yazısından daha kapsamlıydı. Bu notlar daha sonra, Richard Taylor’ın “Bilimsel İnceleme Yazıları”nda yayınlandı. 1953’de, ölümünden bir asır sonra aynı notlar bir kez daha yayınlandı ve bu notlar ilk bilgisayar ve yazılım tanımlaması olarak kabul ediliyor. Ada’nın ilk bilgisayar programcısı olarak kabul edilmesine itiraz edenler de olmakla birlikte ağırlıkta o böyle ele alınıyor.
Ada’nın, Babbage’ın “Analitik Motor”u hakkındaki değerlendirmeleri gelecekte bilgisayarların yapabilecekleri hakkında öngörüler de içeriyordu. Şöyle yazıyordu Ada: “Analitik Motor’un sayıların yanında başka şeylere de etkisi olabilir. Soyut bilimsel işlemlerle açıklanabilecek ortak temel ilişkileri olan nesneler bulunabilir, hatta belki de işletme notasyonunun hareketindeki ve motorun mekanizmasındaki değişimlere duyarlı olabilir.
Örneğin, bilimin uyumu ve müzikal kompozisyonun tiz seslerinin temel ilişkileri
bu tarz ifadelere ve değişimlere duyarlılar, o zaman motor da, her türlü karmaşıklık ve boyut derecesinde özenle hazırlanmış ve bilimin parçaları olan müziği besteleyebilirdi.”
Bilgisayarın yetenekleri konusunda daha önceki düşüncelerden kavramsal bir sıçramayı ifade eden bu öngörüler daha sonra bu konuyla ilgilenen birçok kişi tarafından önemle ele alınmıştır.
Bilime şiirsel yaklaşım
Ada kendisini bir analizci ve metafizikçi olarak tanımlıyor; bilimi şiirsel bir yaklaşımla ele alıyordu. Şiiri ve bilimi birleştirmek üzere temel varsayımları genellikle sorgulardı. Matematiksel ve bilimsel kavramların etkili bir şekilde uygulanabilmesi için hayalin ve sezginin önemli olduğuna inanır, metafiziğe en az matematik kadar değer vererek onu incelemeyi çevremizdeki görünmeyen dünyayı keşfetmek için bir araç olarak görürdü.
Ada yetişkinliğinde aralarında Charles Dickens ve Michael Faraday’in de olduğu tanınmış birçok şahsiyetle arkadaşlık kurdu. Dans etmeyi seviyor ve bu özelliğiyle de insanları etkiliyordu. 1835 yılında geniş arazilere sahip varlıklı bir soylu olan 8. Baron William King-Noel ile evlenerek Barones ünvanını aldı. Bu evlilikten ikisi erkek üç çocuk sahibi oldu. 1838 yılında eşinin Lovelace Kont’u olmasıyla kendisi de bir kontes olarak yaşamını sürdürdü. 1840’larda adı birçok skandala karışan Ada eşi dışında bir erkekle ilişki yaşadı ve kumar oynamaya başladı. Kumar, erkek arkadaşlarıyla birlikte bir şirket kurmaya götürdü onu. Büyük iddialar için matematiksel örnekler yarattıkları işleri kötü gitti ve binlerce poundluk zarara girdiler.
Adı birçok yerde yaşatılıyor
Ada Lovelace 27 Kasım 1852 ‘de 36 yaşındayken rahim kanserinden yaşamını yitirdi, vasiyeti üzerine babası Lord Byron’un yanına, Nottingham’daki Mary Magdalena Kilisesi’ne gömüldü.
Ada Lovelace 20. yüzyılda kimi kitaplar, oyunlar ve filmlere konu edilmiştir. ABD Savunma Bakanlığı için yaratılmış olan bilgisayar dili Ada, ismini ondan almıştır.
İngiliz Bilgisayar Topluluğu (British Computer Society) 1998’den bu yana onun adına bir ödül vermekte, 2008’de de bilgisayar bilimindeki kadın öğrenciler için onun adıyla yıllık bir yarışma başlatılmış bulunmaktadır.
İngiltere’de üniversiteli kadın öğrenciler için yıllık olarak düzenlenen konferans, BCSWomen Lovelace Colloquium adını ondan almıştır. Her yılın Ocak ayı ortasında kutlanan Ada Lovelace Günü, bilim, teknoloji, mühendislik ve matematikteki kadın profilini artırmayı amaçlamaktadır.
Kâr amacı olmayan Ada İnisiyatifi (Ada Initiative) serbest kültürde kadın katılımını artırmayı amaçlamaktadır.
Ada Lovelace’ın 197. doğum yıldönümünde Google hazırladığı Doodle’ı ona adamıştır.
İspanya’nın Zaragoza Üniversitesi’ndeki Bilgisayar Bilimleri Mühendisliği ve Telekomünikasyon Koleji binası “Ada Byron Binası” olarak anılmaktadır. Ayrıca adı birçok yerdeki bilgisayar merkezlerinde de yaşatılmaktadır.
