İklim krizinin bir sonucu olan su stresiyle kuraklığın meskenleşeceğine dair netlik çizen yazar Emmi Itäranta’nın Memory of Water / Suyun Hafızası (2014) romanından uyarlanan 2022 yapımı Veden Vartija filmi ile petrol sonrası dönemin su siyasetine odaklanacağız.
Bilim insanı Svante Arrhenius, 1896’da fosil yakıtların yakılmasının artan küresel ısınmaya neden olabileceğini açıkladı. Ne yazık ki, bugün realitesini yaşamak zorunda kaldığımız tez, çok uzun bir süre göz ardı edildi. Kapitalist sistemin değişim skalasını şiddetlendirdiği klimatik kaotika, artık kapımızın eşiğinde ve apaçık bir gerçek olarak duruyor. 2004’te yaşanan tsunami, Güney Asya’daki seller ile Hindistan, Nepal ve Bangladeş’te 12 milyon insanın evlerinden uzaklaşması, Orta Amerika’da insanların tipik üç aylık kuraklıklarını yaşadıkları kuru koridor, Hindistan’da Chennai ve Kerala’da sel olurken Maharashtra’da su krizi yaşanması, 2021 yılında Urmiye Gölü’nün kuruması, son zamanlarda Batı Bengal ve Orissa’nın Amphan siklonu tarafından parçalanması, Himalaya buzullarının erimesiyle tarihe bu kısa bakış, karbon salımının iklim krizindeki etkisini işaretlerken petrokapitalizmin tesirini de açıklıyor. Dolayısı ile bugün şekil değiştirse de süren tüm sistem formlarıyla dünya atmosferinde karbon partikülleri halinde toksisiteyi yaymak, doğaya karşı bilinçli işlenen suçtur. Su, yaşam olan her şeyde, hatta taşlarda bile. Küresel ısınma ile deniz seviyelerinin yükselmesi, su sistemlerinin sınırlarını değiştiriyor olması yalnızca dünyanın coğrafyasını değil siyasetini de nasıl değiştirdiğini gösteriyor. Suyun belleğine başvurulacak yakın gelecekte; sosyal, politik ve ekonomik dengelerin kırılımlarını gözlemlediğimiz Veden Vartija, sürekliliğin doğası ve akışını hatırlatma yetisinde. Emmi Itäranta’nın romanı, suyu ulaşılmaz kılan dönemde belirsiz coğrafyalara götürüyor bizi. Son yıllarda insanların iklim krizi nedeniyle yakın gelecek hakkında bir vizyona sahip olabilmeleri için sinemada Sci-fi türüne “Cli-fi” olarak alt tür eklendi. Genellikle bilimkurgu türünün ayırt edici bir formu olarak karşımıza çıkan bu kurgular doğaları gereği distopiktir. Bu nedenle gezegenin yeni başlayan ölümünü görülebilir kılıyor.
Tatlı su kaynağı bilgisinin sırrı
Veden Vartija’ya dönersek, suyun hafızası için bir çay törenine katılıyoruz. Hikâyesini çağdaşlarına anlatan genç kadın Noria, şimdiki zamanın veya dönemin ayrıntılarına gizlenmese de Noria’nın köyü New Qian’ın bulunduğu İskandinav Birliği’nde yeni sınırların tam olarak nerede olduğunu öğrenemiyoruz. Itäranta tarafından coğrafya bilgimizde oluşturulan bu kopukluk, gerilim ve tekinsizlik duygusu sağlamak için kullanılıyor. Çünkü Noria, tıpkı savaşın doğasını asla belirtmediği gibi izleyicilerin zaten bildiğini varsayıyor. Noria’nın köyü savaştan doğrudan etkilenmese de savaş nedeniyle su kıtlığı, ekonomik bozulma ve askeri baskılar kendini göstermektedir. Bu yüzden savaş, anlatının arka planındadır. Suyun Hafızası bir yanda çay seremonisi kültürü diğer yanda içme suyunun kıtlığı üzerinden kontrast sağlıyor. Ana karakter Noria’nın babası çay seremonisinin asırlık kutsal sanat geleneğini ve görgü kurallarını hala sürdüren bir çay ustasıdır. Noria, çocukluğunda bu gelenek ile eğitilmiştir. Bir çay ustası olarak kabul görmeye hazırlanırken babası, gizli bir tatlı su kaynağı bilgisinin aile sırrını onunla paylaşıyor. Bu sır, nesiller boyu ailesinde saklanıyor. Noria’nın annesi bir bilim insanıdır ve dünyadaki su varlıkları üzerine çalışmaktadır.
Tüm başlangıçların ve sonların ötesinde var olur
Noria’ya çok yakın olan bir diğer karakter de en yakın arkadaşı Sanja. Sanja’nın ilgisi, eski zamanlardan kalma kırık eşyaların atıldığı köyün yakınındaki eski bir çöplükten kazılan eski elektronik cihazlardır. Her iki arkadaş da sık sık orayı keşfeder. Bir gün blu-ray oynatıcıya benzeyen bir makine ve bazı diskler bulurlar. Sanja o oynatıcıyı onarır ve CD’leri içine yerleştirerek Twilight Century’deki keşif gezisinden bahseden bir insan sesi alır. Bu keşif, onları geçmiş ya da gerçek hakkında meraklı kılar ve bilgi arayışları ne pahasına olursa olsun sonuna kadar içlerinde kalır. Durum, komutan Taro’nun aniden köye gelişiyle değişir. Köyde askeri bilindikliğin altında olmayan su varlıklarını sakladıkları tespit edilen evlerin üzerine mavi daireler işaretlenir. Ev hapsinde tutulurlar ve bazıları da idam edilir. Komutan Taro, bahçeye baktığında çay ustasından şüphelenir. Komutanın kendisinin de bir çay ustası olduğu, aile sırrını açığa vurarak babasına ihanet ettiği ve bu nedenle hükümetten lütuf aldığı böylelikle ortaya çıkar. Geçmiş deneyime sahip olan Taro, her çay ustasının bir sırrı olduğunu çok iyi bilir ve bunu elde etmek için çay ustasının ailesini gözetler. Bunun sonucunda Noria ve Sanja aileleriyle çok sayıda zorluk yaşamak zorunda kalırlar. Noria’nın babası ölünce, hayatını kurtarmak için sır olarak saklama ya da ifşa etme ikilemiyle baş başa kalır. Sanja gizemli bir şekilde ortadan kaybolur ve evi mavi daire ile işaretlenir. Bu arada Komutan Taro aile sırrı karşılığında eski ayrıcalıklı hayatını geri vermeyi teklif eder. Bilimsel açıdan annesini, kültürel açıdan babasını düşününce her iki ebeveyninin de suyun koruyucuları olduğunu fark eder ve Noria, bir çay ustası olarak aile geleneğini sürdürmeye karar verir. Bu kadim bilgi artık onun tarafından devam ettirilecektir. Tüm elementlerin çok yönlüsü, ateşte yanmaktan ve gökyüzünde kaybolmaktan korkmaz. Yağmurda kayalara çarpmaktan ya da toprakta boğulmaktan çekinmez. Tüm başlangıçların ve sonların ötesinde var olur. Yüzeyinde hiçbir şey değişmez ancak yeraltında sessizliğe gizlenir. Kendi yolu ve akışını bulur. Nerede başlayıp nerede bittiğini sorarsanız, susacaktır.
Doğanın kadim bilgisine inanan kadınlar su için direniyor
Veden Vartija her şeyden önce de umut ile ilgili. Noria ve Sanja, bu distopik toplumda iyimser kalabiliyorlar umut ile. Tatlı su kıtlığı hakkındaki gerçeği bulmak için yaptıkları keşif gezisinde, su krizi mağdurlarına yardım edebileceklerine inanıyorlar. Noria, meydana gelen su krizinin doğaya karşı yavaş yavaş şiddetin etkisi olduğunu öğreniyor. Madencilikten kaynaklanan kimyasal atıklar yeraltı sularına sızıyor, akarsuları ve nehirleri zehirliyor. Noria, kuru bir nehir yatağına baktığında suyun akışını hayal ediyor. Nehir kenarında duran ve sudaki yansımasını görebilen bir kadın hayalinde canlanıyor. Tatlı suyun bu denli kirletilmesi ve tüketilmesine karşı su bilgisini devlet ve askeri aygıtından korumak için lirik ve büyüleyici bir şekilde hafızayı, sırları, yansımayı ve hayal gücünü vurgulayan sahnelerle beliriyor. Özetle roman ve film, suyun bir bilince sahip olduğunu ve bu dünyada daha önce olan her şeyi hafızasında taşıdığını anlatıyor. Doğaya ve doğanın kadim bilgisine inanarak yaşamı savunan kadınlar, baskıcı bir askeri hükümet nedeniyle su için direniyor.
Referanslar
* Jayanto Ghosh (2021). Water Trauma: Foreseeing the Future in Emmi Itäranta’s Memory of Water, Journal of Language and Linguistic Studies, 17(4), 2542-2548
*https://www.emmiitaranta.com/memory-of-water-reviews
*Leyda, J. (2018). Petropolitics, cli-fi and Occupied. Journal of Scandinavian Cinema, 8(2), 83-101.
