Sudan’da ilklerin öncüsü: Fatima Ahmed İbrahim

- Fidan YILDIRIM
23 views
Fatima Ahmed İbrahim, Sudanlı bir yazar, kadın hakları aktivisti ve sosyalist liderdi. 20. yüzyılın en büyük Arap feministlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Sekiz çocuklu bir ailenin dördüncü çocuğu olan Fatima Ahmed İbrahim Hartum’da doğdu doğum tarihi kimi kaynaklarda 20 Aralık 1938, kimilerinde 1932 veya 1933 olarak geçmekte. 

Eğitimli bir aileden gelen Fatima Ahmed İbrahim’in büyükbabası ilk Sudan erkek okulunun müdürü ve mahalle camisinin imamıydı. Babası kolej mezunuydu ve öğretmenlik yapıyordu. Annesi okula gidebilen ilk kız neslindendi. Fatima, Sudan’ın İngiliz-Mısır sömürgesi altında olduğu bir çocukluk dönemi geçirdi. İngilizce ders vermeyi reddeden babası devlet okulundan atıldı ve başka bir okulda öğretmenlik yaptı.

Sudan’ın ilk kadın grevinde yer aldı

Fatima Ahmed İbrahim, Omdurman Kız Okulu’nda eğitim gördüğü süreçte kadın haklarını savunmaya başladı. Lisedeyken okul duvarında sergilediği, “Öncü Kızlar” adını taşıyan ve kadın haklarına odaklanan bir duvar gazetesi çıkardı. İngiliz sömürge hükümetine karşı mücadelesi de vardı. Aynı dönemde gazetelere takma adla yazılar yazdı. Okul yönetiminin kızlara yönelik fen derslerini kaldırıp yerine ‘aile’ dersleri koymayı kararlaştırması üzerine Sudan’ın ilk kadın grevinde yerini aldı. Grev başarıyla sonuçlandı.
Fatima, okul dışında da aktif birisiydi. 1947’de Aydın Kadınlar Derneği’ni kurdu. 1951’de başka direnişçi kadınlarla beraber Sudan Kadınlar Birliği’nin kuruluşunu gerçekleştirdi ve ilk başkanı Fatima Talib İsmail olan birliğin yürütme kurulunda yer aldı. Sudan’daki tüm kadınlara üyelik olanağı tanıyan ve kadınların sivil haklarını savunmayı amaç edinen Birlik, Sudan’ın farklı eyaletlerinde şubeler açtı. Fatima Ahmed Ibrahim, yüzlerce kadının ilk gösterisine öncülük etti.

Sömürgeciliğe, cinsiyet eşitsizliğine karşı mücadele

Birlik, 1954 yılında tüzük değişikliğine gidip kadınların oy kullanma hakkı ve kadınların tüm yasama, siyasi ve idari kurumlarda temsilci olarak hareket etme hakkına odaklandı. Kadınların ücret ve teknik eğitim konusunda erkeklerle eşit konuma ulaşması için çaba gösterdi. Onların okuma-yazma bilmeme durumuna son vermek için uğraştı. Sudan Kadınlar Birliği tüm bu faaliyetleri nedeniyle İslam Taahhüt Cephesi gibi siyasi sağ görüşlü çevrelerle çatışmalar yaşadı.
1955’te sömürgeciliğe, kadın sünnetine, boşanma eşitsizliğine, cinsiyetçiliğe karşı eşit ücret, annelik yardımları, eşit haklar, yasama, siyasi ve idari yapılarda oy hakkı, kadınların oy hakkı ve kadınların temsilci olarak hareket etme hakkı için Kadının Sesi Dergisi’ni yayınlamaya başladılar. Ve Fatima derginin baş editörü oldu. Dergi daha sonraları İbrahim Abbud’un askeri yönetiminin sona ermesinde önemli rol oynadı. Abbud, 1958-1964 yılları arasında Sudan Devlet Başkanı, 1964’te de Sudan Cumhurbaşkanı olarak görev yapan bir askeri subay ve siyasi kişilikti. Fatima Ahmed İbrahim, Abbud’a karşı gerçekleştirilen 1964 devriminde bir sivil toplum figürü haline geldi. Devrimden sonra kadınlar seçme ve seçilme hakkını elde etti.
Fatima Ahmed İbrahim dergi çalışmaları sırasında daha genç kadrolara hitap eden Komünist Parti üyesi Suad İbrahim Ahmed ile fikir çatışması yaşadı. Kadınların, dinin ve ahlakın rolü ve parti stratejileri konusunda derin fikir ayrılıkları yaşıyorlardı. Fatima Ahmed İbrahim, İslam’ın dindar muhafazakarlara karşı ilerici bir güç olarak kullanılabileceğine inanıyordu. Suad İbrahim Ahmed ise, kadınların mücadelesini laik fikirlere dayandırmaktan yanaydı.

Sudan’da ilk kadın milletvekili

Fatima Ahmed İbrahim 1954’te, Sudan Komünist Partisi’ne katıldı ve kısa süre sonra Merkez Komite üyesi oldu. Komünist Parti 1946 yılından beri saflarında kadın yapısının yer aldığı ilk Sudan partisiydi. Fatima 1956-57’de Kadın Birliği’nin başkanlığını yaptı. Amaçlarından biri, Komünist Partisi’nden ve onun egemenliğinden bağımsızlaşmış sendikaydı. Farklı geçmişlere sahip kadınların katılımıyla örgütünü genişletti. 1965’te parlamentoya seçilerek Sudan’da milletvekili olan ilk kadın sıfatını kazandı. Kadınların herhangi bir alanda çalışma hakkı, eşit ücret, kızların yüksek öğrenime erişimi, doğumda ücretli ayrılma hakkı gibi konularda bir dizi yasanın çıkarılmasında rol oynadı. Uluslararası Demokratik Kadın Federasyonu’na üye oldu. 1967’de Mahasin Abd al-Aal, Naima Babiker al-Rayah ve Suad İbrahim Ahmed ile birlikte Sudan Komünist Partisi’nin 33 üyeli Merkez Komitesi’ne seçildi.

Ev hapsinde tutuldu

1969 yılında Cafer Muhammed el-Nemieri askeri bir darbeyle Sudan’da iktidarı ele geçirdi. Sosyalist ve Pan-Arabist politikalarla hareket eden el-Nemieri’nin darbesi Komünist Parti tarafından desteklendi ve onun iktidarı döneminde Kadınlar Birliği’nin faaliyetleri genişledi. Kadınlar değişik alanlarda birçok hak elde ettiler. Sudan Komünist Partisi ile Cafer Muhammed el-Nemieri arasındaki iyi ilişkiler 1971’e kadar sürdü. Aralarında çıkan anlaşmazlıklar sonucu Komünist Partisi Temmuz 1971’de Haşim Elatta liderliğindeki bir askeri darbeye destek verdi. Ancak darbe başarısızlığa uğradı ve el-Nemieri iktidarı tekrar ele geçirdi. Aralarında Fatima’nın sendika lideri eşi Alshafie Ahmed Alshiekh’in de bulunduğu bazı Komünist Parti liderleri idam edildi. Fatima iki yıldan fazla hapishanede kaldıktan sonra 1985 yılında Nemieri’nin devrilmesine kadar ev hapsinde tutuldu.

Sürgün ardından ikinci parlamenterlik dönemi

Fatima Ahmed İbrahim, 1990 yılında Ömer Hasan el-Beşir tarafından gerçekleştirilen askeri darbeden sonra onun politikalarına karşı çıkınca tekrar tutuklandı. Serbest kalması için yapılan güçlü bir uluslararası seferberlik sonucunda hapisten çıkarıldı ancak Büyük Britanya’ya sürgüne gitmek zorunda kaldı. Yasaklanmış olan Sudan Kadınlar Birliği’nin Başkanı olarak sürgündeki muhalefete katıldı. 1991 yılında Kadınların Uluslararası Demokratik Federasyonu’nun Başkanı seçildi. Sudan’da hükümet ile muhalefet arasında bir uzlaşmaya varılması ardından 2005 yılında ülkesine geri döndü ve Komünist Partisi’ni temsilen parlamentoya milletvekili olarak atandı. Yayınlanmış çalışmaları vardır. Yirmi Yıllık Hasadımız, Özgürleşme Yolumuz, Arap Kadınları ve Sosyal Değişim, Çocuklarımız ve Sağlık Hizmetleri bunlar arasındadır.
Fatima’nın kardeşi Salah Ahmed İbrahim bir yazar, şair ve diplomattır. Sudan’ın en önemli şairlerinden biri kabul edilmektedir. Fatima’nın, eşi Alshafie Ahmed Alshiekh’den olan Ahmed adlı bir oğlu bulunmaktadır.
Fatima Ahmed İbrahim 2011 yılında aktif siyaseti bıraktı. 12 Ağustos 2017’de, 84 yaşındayken Londra’da vefat etti ve 16 Ağustos’ta Hartum’da toprağa verildi. 1993’de BM İnsan Hakları Alanında Üstün Başarı Ödülü, 2006 yılında ise Berlin’de İbn Rüşd Düşünce Özgürlüğü Ödülü ile onurlandırıldı.