Aoua Keita Malili bir ebe, aktivist ve politikacıydı. Fransa egemenliğindeyken Fransız Sudanı olarak adlandırılan, bağımsızlıktan sonra Mali adını alan ülkesinin Bamako ilinde 12 Temmuz 1912’de doğup yine aynı ilde 7 Mayıs 1980’de yaşama veda etmiştir. Mali’de bir bağımsızlık, sendikacılık ve feminizm figürü olarak tanınmaktadır.
Aoua Keita’nın annesi ve babası köken olarak Batı Afrika ülkesi Gine’nin Kouroussa şehrindendiler. Fransa ordusunun eski bir askeri olan babası çok eşliydi ve askerlikten sonra sömürge yönetiminde işe alınması sayesinde kalabalık ailesine bakabilmişti. Babası 1923 yılında Aoua’yı Bamako’da siyahi ve melezlerin gittiği bir okula verdi; böylece yerel kız okullarına öğrenci bulmakta zorluk çeken sömürge yönetimini de memnun etmek amacındaydı. Aoua herkesin hoşuna gitmese de kadın ve erkek arasındaki geleneksel rol dağılımının ötesine geçme konusunda önemli bir adım atmış oldu böylelikle, çünkü geleneksel annelerin bakış açısına göre; okumuş kızların evlenme ve iyi eş olma ihtimalleri düşüktü!
Sömürgeciliğe karşı isyan
Bamako’da ‘Kızlar Okulu’ndaki ilk öğreniminin ardından ‘Melezler Evi’nde eğitimini sürdüren Aoua zekiydi ve 1928 yılında tıp okulu sınavını kazandı. 1928-1931 yılları arasında Dakar’daki ‘Afrika Tıp ve Eczacılık Okulu’na devam edip ebelik diploması aldı. Bu diplomayı alan ilk Afrikalı siyahi kadınlardan biriydi. Mezuniyetinden sonra başlangıçta Mali’nin kuzeyindeki, dilini bilmediği Gao bölgesine tayin edildi. Dil sorununa rağmen kısa zamanda mesleğiyle popülerlik kazandı ve yöre kadınlarıyla kaynaştı. Daha sonra farklı birçok yerde ebelik yaptı. Aoua Keita Dakar’daki okulda tanıştığı yardımcı doktor Daouda Diawara ile 1935 yılında evlendi. Çocuk sahibi olamadıkları için aile baskısı altında geçen on dört yıllık evlilikten sonra, bir kuma ile evliliğini paylaşma fikrini reddederek 1949’da eşinden ayrıldı. Ayrıldıktan sonra kendini tamamen mesleki ve politik faaliyetlerine veren Aoua daha sonra Kongo Brazzaville’de bir okulda Unesco uzmanı olarak görev yapan Djimê Diallo ile evlendi. Aoua güçlü kişiliği, canlılığı, çekiciliği ve asaletiyle çevresini hemen etki altına alan bir kadındı. Mussolini’nin Etiyopya’yı işgal etmesi Aoua’nın eşi Daouda Diawara ile birlikte sömürgeciliğe karşı isyanını ateşledi. Aoua Keita, Fransız Sudanı olarak adlandırılan ülkesinin Fransız egemenliğinden kurtulması ve bağımsızlığına kavuşması için mücadele eden politik bir aktivist oldu. Önce Doktorlar, Veterinerler, Eczacılar ve Ebeler Birliği’ne katıldı. Daha sonra, Fransız Komünist Partisi ile de bağı olan Sudanlı Birliği- Afrika Demokratik Rallisi (Sudanese Union-African Democratic Rally, US-RDA) adlı politik partiye Ekim 1946’da kurulduğunda katıldı. Hızla aktifleşen Aoua oy kullanma hakkına sahip nadir yerlilerden biriydi ve 1946 seçimlerinde görev yaptığı yerlerde propaganda çalışması yürütüp, sömürgecilerden çok kocaların gazabından kaçınmak için kadınlarla gizli toplantılar organize etti. 1950 yılında tekrar Gao bölgesine gönderildi. Ertesi yıl Fransız vatandaşlığından çıktı. 1951 yılında yapılan seçimler sırasında hala Gao bölgesindeyken, karşı partiyi destekleyen sömürgeci yönetimin partisinin yönetici aktivistlerini başka yerlere göndermesi nedeniyle, oyların şeffaf bir şekilde verilmesi ve partinin seçimde zafer kazanmasında önemli bir rol oynadı. Seçimlerin adil bir şekilde yapılmasını engellemeye çalışan Fransız subaylarına açıkça karşı çıkmaktan çekinmedi. Sömürgeciler tarafından ‘komünist’ olarak tanımlanan Aoua’nın görev yeri partisinin Gao’daki zaferinin hemen ertesi günü değiştirildi. ‘Disiplin” gerekçesiyle önce Senegal’deki Bignona’ya gönderilen Aoua ardından Nara’ya ve oradan da Bamako yakınlarında olan Kati’deki doğum hastanesine gönderildi.
Sömürgeciliğe karşı mücadele ve kadınların örgütlenmesi
Aoua Keita için sömürgeciliğe karşı mücadele kadınların örgütlenmesi ve haklarının savunulmasından ayrı ele alınamaz bir konuydu. Öğretmen Aissata Sow Coulibaly ile birlikte 1956 yılında Bamako’da Kadınlar Arası Birlik Hareketi’ni kurdu ve 1957’de Afrikalı Siyahi İşçiler Genel Birliği Kurucu Kongresi’nde bu hareketi temsil etti. İki yıl sonra Sudan Kadınlar Birliği’nin kuruluşuna katıldı. Bu birlik kadınların haklarını savunmanın yanısıra pan-African bir örgütlenmeye de zemin hazırlamayı amaçlıyordu. Bu temelde Bamako’da Temmuz 1959’da Fransız Sudanı, Gine, Senegal ve Dahomey’den kadınların katılımıyla Batı Afrika Kadınlar Birliği-UFOA kuruldu. Birliğin programı eşlerin ortak evlerini terketmesi ve evliliklerini inkar etmesini kınıyor, eşlerin karşılıklı rızasına dayalı resmi evlilik sistemi getirilmesini istiyor, zararlı geleneklerin terkedilmesi çağrısı yapıyor, erken evlilikler ve çok eşliliğin kaldırılmasını istiyordu. Birliğin kuruluşu Afrika ülkeleri arasında bağların kurulmasına, uluslararası alanda Afrikalı kadınların daha görünür kılınmasına, kadınlara ev içi ve kamusal alanda daha fazla hak getirecek reformların teşvik edilmesine vesile oldu. Birlik 1960 yılında dağılsa da yarattığı zemin üzerinde 1962 yılında Tanzanya-Dar es Salaam’da Afrika Kadınları Konferansı yapıldı ve kıta kadınlarını bir araya getirecek yeni bir örgütlenmenin önü açıldı.
Pan Afrika Kadın Örgütü’nü kurdu
Aoua bir sendika aktivisti olarak 1957’de Sudan İşçi Sendikaları Bürosu’na seçildi. Eylemleri nedeniyle disiplin gerekçesiyle görev yeri sık sık değiştirilmeye devam etti. 1958’de kadın örgütlenmelerinden sorumlu kılınarak partisi US-RDA’nın politbüro üyesi oldu. Politbürodaki tek kadındı. Ayrıca Sudan Cumhuriyeti Anayasa Komitesi üyeliğine getirildi. Fransız Sudanı ve Senegal özerk bölgeleri 1959 yılında Mali Federasyonu adı altında birleştiler ve Federasyon 20 Haziran 1960’ta bağımsızlığına kavuştu. Ne var ki, Senegal’in ayrılmasıyla 20 Ağustos 1960’ta Federasyon dağıldı ve Fransız Sudanı Mali Cumhuriyeti adını aldı. Aoua Keita 1959 yılında Mali Federasyonu’nun büyük şehirlerinden olan Sikasso’dan milletvekili seçildi. Bu göreve seçilen Malili ilk kadındı. Federasyon tüzüğünün hazırlanmasına katıldı. 1960-1968 yılları arasında Mali hükümet başkanlığını yapan Modibo Keita’nın yanında siyasette önde gelen bir rol oynadı. Modiba Keita 1968’de askeri darbeyle göz altına alınıp 1977’de tutulduğu bir komando kampında yaşamını yitirdi. Aoua Keita Temmuz 1959’da Bamako’da yapılan Batı Afrika Kadınlar Birliği kuruluş toplantısında Mali’yi temsil etti. Öte yandan Mali kadın haklarında önemli bir ilerleme getiren 1962’deki Mali Evlilik ve Vesayet Yasası’nın hazırlanmasında yer alan tek kadındı. Keita 1962’de Tanzanya’da Dar es Salaam Kadın Konferansı’na katıldı. Bu konferans sonucunda 31 Temmuz 1962’de Afrika kıtasının her tarafından kadınlar ilk kez bir araya gelerek Afrikalı kadınların ilk örgütlenmesi olan Pan Afrika Kadın Örgütü’nü (Pan-African Women’s Organization) kurdular. Bu kuruluşun anısına, Aoua Keita’nın öncülüğünde bugün Uluslararası Afrika Kadınları Günü-JIFA olarak Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği Örgütü tarafından kabul edildi ve 1964’den bu yana her yıl 31 Temmuz’da kutlanmaktadır. Sömürgeciliğin sona erdirilmesi, Afrika’nın birliği ve kadın hakları mücadelesinde yılmaz bir savaşçı olan Aoua Keita bu mücadelede Afrikalı aktivistler ile uluslararası örgütlenmeler arasındaki bağları güçlendirmek için de çaba sahibi oldu. Bu amaçla ülke dışında birçok yere ziyaretler gerçekleştirdi. Afrika dışına ilk gezisini 1957 yılında Dünya Sendikalar Federasyonu-WFTU’nun kongre delegesi olarak Doğu Almanya’nın Leibzig şehrine yaptı ve orada güçlü bir etki bıraktı. Mali’nin bağımsızlığına kavuşmasından sonra Sovyetler Birliği, Çin, Kore ve Vietnam’a ziyaretler yapıp buradaki kadın örgütleri ile bağlar kurdu.
Darbe, siyasal yaşamının sonu oldu
1968 yılında Moussa Traorê tarafından gerçekleştirilen askeri darbe Keita’nın siyasal yaşamının sonu oldu. Mali’yi terkeden Keita 1970’te Kongo Cumhuriyeti’nde ikinci eşiyle bir araya geldi. Aoua Keita askeri darbe sonrası ülkesi dışında geçen zamanlarda geçmişte yaşadıklarını kaleme aldı ve 1975 yılında kendi dilinden yaşamını anlattığı ‘Afrika Kadını’ (Femme d’Afrique) kitabının basımını gerçekleştirdi. Ancak 1979’da Mali’ye dönebilen Aoua Keita bir yıl sonra, 7 Mayıs 1980’de doğum yeri Bamako’da vefat etti. Öldüğünde 67 yaşındaydı. Aoua Keita yaşarken ve ölümünden sonra ulusal ve uluslararası birçok ödülle onurlandırılmıştır. Bazıları şunlardır: Otobiyografisi için 1976’da Siyah Afrika Edebiyatı Büyük Ödülü’nü almıştır. Mali’nin Bağımsızlığı İçin Altın Madalya, Etiyopya İmparatorluğu Kızıl Haç Liyakat Nişanı, Senegal Ulusal Düzeninin Büyük Görevlisi Nişanı, Liberya Afrika Yıldızı Büyük Komutanı Nişanı, Dahomey Ulusal Görevli Nişanı aldığı ödüller arasındadır. Ayrıca, Mali Ulusal Meclisi içinde bir konferans salonuna adı verilmiştir. 1999’da Dravela Boliban’da adına bir mesleki eğitim merkezi kurulmuştur. 30 Mayıs 2011’de Batı Fransa’daki Angers komününde bir caddeye Aoua Keita adı verilmiştir. 6 Nisan 1991 yılında kurulan Malili bir feminist dernek olan Kadın Haklarını Geliştirme ve Savunma Derneği-APDF, Pan-Afrikan Kadınlar Günü çerçevesinde, ‘kadın haklarını geliştirme ve savunma’ yolunda ‘kadın ve erkeğin çaba, özveri ve cesareti’ni ödüllendirmek için her yıl Aoua Keita Ödülü vermektedir.
