Katti Anker Möller, Norveçli kadın hakları savunucusu, sosyal ve sağlık politikalarının geliştirilmesinde öncü rol oynayan bir mücadeleciydi. 23 Ekim 1868’de Hamar’da (Sagatun) doğdu ve orada büyüdü. Babası Herman Anker burada Norveç’in ilk halk lisesini kurmuş ve işletmekteydi. Möller, özgür ruhlu, hristiyanlık, kadınlarla ilgili konular, sol kanat politikalar ve demokrasi hakkındaki tartışmalarla karakterize edilen aktif ve aydınlatıcı bir çevrede yaşamaktaydı.
Katti, on çocuklu ailenin dördüncü çocuğuydu. Annesi Mix on çocuk dünyaya getirdikten sonra, 50 yaşında vefat etti. Annesinin son yıllarında tekrar hamile kalma kaygısıyla yaşaması Katti’nin daha sonraları cinsel konularda bilgilenme ve doğum kontrolü konusundaki çabalarını tetikledi. Liseden sonra Fransa’da aile dostlarının yanında yedi ay kaldı. Burada hayat kadınlarının ve bekar annelerin yaşadıkları zorluklara tanık oldu ve çok etkilendi. Daha sonra öğretmenlik sınavına girdi. Yirmi yaşındayken, toprak sahibi kuzeni Kai Möller ile evlenip büyük bir çiftliğin hanımı oldu. Bu süreçte ev kadınlarının çok sayıda çocuğuyla verdiği yaşam mücadelesine, hizmetçilerin istenmeyen gebelikler yaşadıklarına ve savruldukları çaresizliğe çokça tanık oldu. 1900’de eşi Kai Möller’in Liberal Parti milletvekili olarak parlamentoya girmesiyle Oslo’ya taşındılar. Böylece Katti amaçları doğrultusunda neredeyse otuz yıl sürecek politik mücadelesine adım atmış oldu. Katti ve Kai üç çocuk sahibi oldular.
Çocuk barınma evleri açar
Norveç’teki annelerin koşulları ve annelik Katti Anker Möller’in temel ilgi alanıydı. Annelik statüsünün geliştirilmesi, çocuklar ve annelere daha iyi yaşam koşulları sağlanması ve annelere kişisel gelişim fırsatı verilmesine önayak oldu. 1901 yılında, içki bağımlılığıyla mücadele eden bir kuruluşla birlikte, evlenmemiş anneler ve çocuklarının barınacağı bir ev için para biriktirmeye başladı. Bu girişimi karşı tartışmaları alevlendirdiği gibi destek verenler de oldu. 1902’de birinci ev açıldı, 1907’de de ikincisi. Karşı çıkışlar zamanla dindi. Geniş araştırmalar temelinde bir dizi sosyal politika reformuna öncülük eden Katti Anker Möller’in en önemli çalışmaları; 1915’te, evlilik dışı doğan çocukların haklarını korumayı da içeren Çocuk Yasaları’nın sunulması ve 1924’te, Oslo’da kadınları doğum kontrolü konusunda aydınlatmayı amaçlayan Anne Hijyen Ofisi’nin açılmasıydı.
‘Castberg Çocuk Yasaları’ için mücadele
Bağışlar ve gönüllü çalışmanın yeterli olmadığını bilen Möller, kamusal sorumluluğu geliştirmek ve adil yasal temeller oluşturmak gerektiğine inanıyordu. Bu temelde, kayınbiraderi milletvekili Johan Castberg ile birlikte, Castberg Çocuk Yasaları diye bilinen yasa taslaklarının hazırlanması ve çıkarılması için mücadele etti. 1901’de Castberg’in bu yönlü çabalarına destek amacıyla makaleler yazmaya başlayan Möller, zamanla birçok makale yazmanın yanısıra Norveç’in dört bir yanında, 70 yerde seminerler vererek Castberg’in çabalarını destekledi. 1909’da çocuk yasa tasarısının hazırlanmasına fikir ve önerileriyle katıldı. Tasarı 1915’te yasallaştı. Yasa; evlilik dışı doğan çocuklara babalarının soyadını taşıma ve mirastan pay alma hakkı tanıyor, evlenmemiş annelere finansal destek hakkı veriyor ve çocuğun babası bu desteği sağlamazsa belediyelerin annelere maddi destek vermesini karar altına alıyordu. Bu yasayla Norveç çocuk hakları konusunda öncü ülkelerden biri haline geldi.
Cinsel eğitim ve doğum kontrolü için çalıştı
1915 yılında Katti Anker Möller “anneliğin özgürlüğü” üzerine bir seminer verdi ve “gönüllü annelik” mücadelesini başlatarak kürtajın cezalandırılmasını öngören yasa maddesinin kaldırılmasını istedi. Aynı zamanda kadınların doğum kontrolü, doğum ve annelik konusunda bilgilenmeleri gerektiğini savunuyordu. Kürtajın suç olmaktan çıkarılması önerisi o kadar tepki topladı ki Möller bunu savunmayı bir tarafa bıraktı. Annelerin hijyen koşullarına kavuşması, cinsel eğitim ve doğum kontrolü konularındaki çalışmalarını sürdürdü. Ancak bu konuda da güçlüklerle karşılaşıyordu. Doğum kontrol haplarının alınması orta sınıf kadın hareketi tarafından desteklenmiyordu. İşçi kadın dernekleri ve Liberal Parti’nin kadın birlikleri ise bu konuyla çok ilgililerdi. Möller politik arenadaki irili ufaklı kadın örgütleriyle işbirliği yapıyor; ülkenin entelektüel ve politik çevrelerinde iyi ilişkileri bulunuyordu. Möller, Norveç Kadın İşleri Derneği’nin bir üyesiydi. 1904’de Norveç Kadınları Ulusal Konseyi’nin ilk yönetim kuruluna seçildi ama 1906’da istifa etti. Burjuva partilerinden kadınların desteğiyle partiler arası bir kadın örgütü olan Kadın Birliği Cephesi’nin kuruluşu ve yönetiminde yer aldı. 1920’den itibaren esas olarak işçi çevrelerinin kadın hareketine dayandı.
Genç Kadınlar İçin Sağlık Bilimi kitabı
Katti Anker Möller, Norveç Ulusal Kadın Konseyi’ni, genç nüfusun eğitimi amacıyla, cinsel bilgiler konusunda bir kitabın yazılıp basılması konusunda teşvik etti. 1916 yılında Kristiane Skjerve’nin kaleminden yayınlanan, “Genç Kadınlar İçin Sağlık Bilimi” (Health Science for Young Women) kitabı birçok baskı yaptı ve uzun süre okullarda cinsel eğitim amacıyla okutulan tek kitap oldu. Möller nüfus konusundaki uluslararası araştırmaları ve tartışmaları da takip ediyordu ve bu çerçevede Berlin ve Londra’da yapılan kongrelere katılarak Frida Steenhof, Charlotte Perkins Gilman ve Marie Stopes gibi feministlerle ilişkilendi. Katti, anneler ve çocukların koşullarını düzeltmek için çok yönlü planlar yapıyordu. Cinsel eğitimin yanısıra ilkokul ve ortaokulda zorunlu temizlik eğitimini savunuyordu. Hemşirelik ve ebelik eğitiminin profesyonelleşmesi çalışmaları yürüttü. 1907’de Stabekk’de Devlet Öğretmen Eğitim Okulu’nun açılması inisiyatifini destekledi. 1916’da devletin Stabekk Komitesi’nin bir üyesi olarak bu çalışmayı takip etti.
Annelik Evi Sergisi
Möller 1916 yılında Oslo’da, amacı beslenme, hijyen, doğum ve çocuk bakımı ile ilgili bilgi yaymak olan Annelik Evi Sergisi’ni düzenleyen komitenin başkanlığını yaptı. Sergi aynı zamanda belediye doğum evleri kurma hedefine hizmet ediyordu. Möller tüm doğumların kliniklerde yapılması gerektiğine inanıyordu. Sergi; doğum, annelik, çocuk bakımı gibi konularda çeşitli fotoğraf, afiş, broşür gibi belgelerle yeterli ve yetersiz koşulları gözler önüne seriyor; bilgi edinilmesi koşullarını sunuyordu. Büyük ilgi gören sergi daha sonraları devletin de katkılarıyla ülke çapında turneye çıktı. Möller bir ilham kaynağı olarak öncü ve aydınlatıcı bir rol oynadı. 1919’da Möller, “Kadınların Doğum Politikası” konulu bir konferans verdi. Devletin küçük çocukların annelerine ödeme yapması gerektiğini savundu. Böylece kadınlar maddi açıdan bağımsız hale gelip evliliğin baskıcı ve ataerkil koşullarından kurtulabileceklerdi. Ayrıca kadınlar istemedikleri cinsel ilişkilere zorlanamayacak, doğum kontrolü yoluyla çocuk sayısını kendisi kontrol edebilecekti. Konferans Möller’in bir kez daha büyük eleştirilerle karşılaşmasına zemin oldu. Eleştiri sahipleri, evlilik ve çocukların özel bir mesele olduğunu ve kamusal alana çekilerek kirletilmemesi gerektiğini savunuyorlardı. Ancak İşçi Partisi’nden kadınlar Möller’e destek verdiler ve ondan sonra Möller, çalışmalarını yürütürken çoğunlukla onlarla işbirliği yaptı.
Analık yardımının kabulü
Katti Anker Möller, üvey kardeşi ve milletvekili Johan Castberg ile birlikte 1909’da bir analık sigortası planının hayata geçirilmesi mücadelesini yürüttü. Bu plan, kendileri veya kocaları sosyal güvenlik fonunda kayıtlı oldukları sürece, hamile kadınlara doğumdan önce ve sonra mali destek verilmesini öngörüyordu. 1917’de İşçi Partisi kadın dernekleri Ortak Kurulu bu plandan ilham alarak yasa tasarısının hazırlanmasına katıldı. 1920’de Oslo belediyesinde analık yardımları kabul edildi. Başka bazı belediyeler de benzer bir programı uygulamaya koydu. 1946 yılında devlet tarafından çocuk parası adı altında bir tür analık ödeneği tüm annelere ödenmeye başlandı. 1921’de İngilizce’den tercüme edilen bir broşür Möller tarafından Norveç koşullarına uyarlanarak, “Çalışkan Annelere Bir Mektup” adıyla basıldı. Cinsellik, döllenme ve doğum kontrolü hakkında bilgiler içeren kitapçık binlerle ifade edilen satış rakamlarına ulaştı ve ilk Anne Hijyen Ofisi’nin finansmanında kullanıldı. İşçi hareketindeki kadınların desteğiyle 1924’te ilk Anne Hijyen Ofisi Oslo’da açıldı. Möller’in iki yıl yönetim kurulu başkanlığını yaptığı büro, doğum kontrol yöntemlerini öğretmek, bunun materyallerini satmak veya dağıtmak görevlerini yerine getiriyordu. Ayrıca hamilelik hijyeni, bebek bakımı ve beslenmesi konusunda rehberlik yapıyor; pratik ve uygun fiyatlı bebek ekipmanı sağlamaya yardımcı oluyordu. Cinsel aydınlanmaya dönük bu hareketin öncülüğünde, İkinci Dünya Savaşı öncesinde Norveç genelinde 13 doğumhane kuruldu.
Katti Anker Möller; “Başardığım her şey annemin onurunaydı” demişti. 20 Ağustos 1945’te 76 yaşındayken Torsnes’te yaşamını yitirdi.
1998’de Fredrikstad’da Katti Anker Möller’in heykeltraş Birthe Marie Loveid tarafından yapılmış bir heykeli dikildi. Aynı heykeltraş tarafından yapılan başka bir heykeli de 2013’te Hamar’da Sagatun Halk Okulu’na yerleştirildi.
