JinĂȘn di oxira jiyana azad de berxwedan

347 görĂŒntĂŒleme

Vegotina çßrokĂȘn jiyana jinĂȘn ßoreßger ĂȘn ku koka wan ji korahiya xweza Ă» dĂźrokĂȘ tĂȘ, divĂȘ ewçend ne hĂȘsan be. Dema ku em li jiyana jinĂȘn ku mĂźsyona pĂȘßengtiyĂȘ li wan hatiye barkirin binĂȘrin, di her sedsalĂȘ de derketinĂȘn li gorĂź xwe çĂȘbĂ»ne. Olympe de Gouges bi gotina, ‘mafĂȘ  sĂȘdarĂȘ ji jinan re tĂȘ nasĂźn, wĂȘ demĂȘ lazime mafĂȘ wĂȘ yĂȘ derketina ser kursĂź jĂź hebe’ li hemberĂź danezana mafĂȘ mirovan, danezana mafĂȘ jinan derdixĂźne Ă» dovre bi giyotĂźnĂȘ tĂȘ qetilkirin. Olympe, di sedala 18. ji hĂȘla mafan de rĂȘya tĂȘkoƟüna jinĂȘ vedike, tĂȘkoƟünĂȘ vediguherĂźna destleftiyeke nĂ» Ă» mezin. Di dĂźrokĂȘ de yek ji pĂȘßenga din a tĂȘkoƟüna jinĂȘ jĂź Emma Godman e. Emma jina femĂźnĂźst Ă» anarƟüst di sedsala 20. de bi derketinĂȘn xwe ĂȘn ßoreßgerĂź tĂȘ nasĂźn, yek ji jina pĂȘßeng e ku bi xebata xwe a ji bo tĂȘkoƟüna jinĂȘ ciheke girĂźng di nav rĂ»pelĂȘn dĂźrokĂȘ de digre. Li dijĂź zayendperestiyĂȘ gotin Ă» axaftinĂȘn wĂȘ ĂȘn ketine dĂźroka tĂȘkoƟüna jinĂȘ, bi tespĂźta xwe a “Ɵoreßa ku ez nekarim bireqsim ne ßoreßa min e” bergeha zilam bi vĂȘ gotina xwe ßermezar dike.

ƞoreßĂȘn mezin bi berxwedan Ă» kedĂȘ tĂȘn. Yek ji jinĂȘn din ĂȘn tĂȘkoƟüna jinĂȘ Rosa Luxsemburg Ă» Clara Zetkin in. Luxsemburg ku di berdĂȘla tĂȘkoƟüna jinĂȘ a wĂȘ demĂȘ de jiyana xwe dide, dibĂȘje; “Pergala we li ser erdek ji qĂ»mĂȘ hatiye avakirin, ez heme, em hene, em ĂȘ hebin.” Rosa ku yek ji rĂȘberĂȘn jinĂȘn femĂźnĂźst, sosyalĂźst ĂȘn sedsala 20’an bĂ», di encama komployek wehßetnak de, di 15’ĂȘ Çileya 1919’an de tĂȘ qetilkirin. PĂȘßengĂȘn jin ĂȘn ku destkeftiyĂȘn ßoreßgerĂź di tĂȘkoƟüna jinĂȘ de dan avakirin, dema sedsalekĂȘ dibĂ»hirin, di sedsaleke din de bi ßoreß Ă» berxwedanĂȘ didomĂźnin. Tundiya dewlet Ă» zilam wisa dipa ku encax bi bikaranĂźna zorĂȘ Ă» qetilkirina jinan bikare derketinĂȘn ßoreßgerĂź ĂȘn jinan asteng Ă» paßde bixin. Dema ku em asta ku Ăźro jin gihanĂȘ binĂȘrin, em ĂȘ bibĂźnin ku jin bi serketine.            

TĂȘkoƟüna ku wek bĂźrĂźkirinan diherike

Di tĂȘkoƟüna jinĂȘn Kurd a sedsala 20. de jinĂȘn wek Fata Reß Ă» ZarĂźfe ĂȘn herĂź tĂȘn zanĂźn in. JinĂȘn Kurd bi zanebĂ»neke mezin a tĂȘkoƟünĂȘ, ked Ă» berdĂȘlĂȘn giran derbasĂź sedsala 21. bĂ»n. Jina por sor Sara, SakĂźne Cansiz li pey xwe mĂźrateyek mezin a tĂȘkoƟüna jina Kurd hißt. Berxwedanek mezin jiya Ă» bĂ» xwedĂź ßereke mezin. Di 9’ĂȘ Çileya 2013’an de, tevĂź FĂźdan Dogan Ă» Leyla ƞaylemez Ă» di encama komployekĂȘ de tĂȘn qetilkirin. TĂȘkoƟüna jina Kurd, ji dĂźrokĂȘ heya roja Ăźro li hemberĂź kevneßopĂź, zayendperestĂź Ă» feraseta nijadperestĂź a ku belavĂȘ nav malbat Ă» her ßaneyeke civakĂȘ bibĂ» tĂȘdikoße Ă» di encama vĂȘ tĂȘkoƟünĂȘ de jĂź serkeftinĂȘn mezin bidest dixe. PĂȘßenga tĂȘkoƟüna jina Kurd; “Tu ßoreß di nav xwe de yek bi yek mirovan de evçend dem dirĂȘj bi ĂȘß, lĂȘ ßoreßĂȘn serkeftĂź nekariye pĂȘk bĂźne. Vaye temĂźnata serkeftinĂȘ di vir deye. Hewldana mirovbĂ»na sosyalĂźzmĂȘ Ă» ßĂȘnber bĂ»na wĂȘ di her zĂźndiyekĂȘ de, ked Ă» sebr di vĂȘ tĂȘkoƟüna mezin de zelal kiriye. Ji ber vĂȘ çendĂȘ tĂȘkoƟüna me bi awayek dijwar balkĂȘß Ă» aßtĂźxwaz e. Ez evĂźndarĂȘ vĂȘ tĂȘkoƟünĂȘ me, min dizanĂź ku heskirinĂȘn min, bĂźrĂźkirinĂȘn min Ă» xeyalĂȘn min her tim ber bi vĂȘ re diherikĂźn Ă» bi zanebĂ»na vĂȘ dimeƟüm.”     

Bi hezaran jinĂȘn Kurd ku ji vĂȘ ramanĂȘ xwedĂź dibin, di oxira vĂź ramanĂȘ de jĂź bedenĂȘn xwe feda kirin. SĂȘvĂȘ DemĂźr, Fatma Uyar Ă» PakĂźze Nayir ku jiyana xwe di ber tĂȘkoƟün Ă» azadiya nasnameya jina azad de dan, li pey jinĂȘn ku di vĂȘ oxirĂȘ de hatibĂ»n qetilkirin Ă» di nav ßoreßa jina Kurd de, tĂȘkoƟüna wĂȘ de destkeftĂź Ă» guhertinĂȘn mezin dabĂ»n avakirin, meßiyan. Bi vĂȘ ferasetĂȘ bi rola pĂȘßengtiyĂȘ rabĂ»n. Di 4’ĂȘ Çileya 2016’an, li SilopiyĂȘ di dema pĂȘvajoya rĂȘveberiyĂȘn xweser de ji aliyĂȘ hĂȘzĂȘn paramĂźrĂźter ĂȘn AKP’ĂȘ (PÖH-JÖH) ve bi awayek zanebĂ»n hatin hedef girtin Ă» di encama bombebaranĂȘ de hatin qetilkirin.   

Gotin, çalakĂź Ă» pratĂźka wĂȘ yek bĂ»

SĂȘvĂȘ DemĂźr zaroka herĂź mezin a malbatek ji MĂȘrdĂźnĂȘ ye, di salĂȘn 90’tĂź de Ă» di temeneke biçûk de rĂ»yĂȘ sar ĂȘ dewlet Ă» ßer nas dike. Bi ser gundĂȘ wan de tĂȘ girtin, dovre jĂź gund tĂȘ ßewitandin Ă» vala kirin; neçarĂȘ koça bi darĂȘ zarĂȘ dibin Ă» mala xwe ji BatmanĂȘ bar dikin ManĂźsayĂȘ. SĂȘvĂȘ, ji ber ßert Ă» mercĂȘn zehmet ku malbat li ManĂźsayĂȘ pĂȘ re rĂ» bi rĂ» dimĂźne, neçar dimĂźne di karĂȘn giran Ă» zeviyan de kar bike. Ew jinek kedkar bĂ»! SĂȘvĂȘ Ă» malbata xwe, wek gelek malbatĂȘn din girĂȘdayĂź nasname, ziman Ă» çanda xwe ne, bi berpirsyariya welatparĂȘziyĂȘ jiyan dikin.

SĂȘvĂȘ li ManĂźsayĂȘ tevlĂź xebatĂȘn rĂȘxistinĂȘ dibe Ă» dibe yek ji kedkara tĂȘkoƟünĂȘ. Dovre di xebatĂȘn cĂ»da de erk digre, di sala 2000’an de jĂź xebatĂȘn jinĂȘ dide meßandin. Di nav xebatĂȘn Tevgera JinĂȘn Azad Ă» DemokratĂźk (DÖKH) de cih digre, endama avakera KJA Ă» berpirsyariya endamtiya meclisa DBP’ĂȘ hildigre. Dema ku xebatĂȘn (DÖKH) dimeƟüne, di 14’ĂȘ NĂźsana 2009’an de, di encama operasyona rĂȘxistina AKP-FETO a qirkirinĂȘn siyasĂź de tevlĂź 26 hevalĂȘn xwe yĂȘn jin tĂȘ binçav kirin. PißtĂź çar roj binçav kirin ĆŸĂ»nde tĂȘ girtin. SĂȘvĂȘ DemĂźr, li girtĂźgeha ku Cansiz Ă» hevalĂȘn wĂȘ di dema darbeya 12 Îlona 80’an de lĂȘ girtĂź Ă» li wĂȘ derĂȘ tifĂȘ rĂ»yĂȘ Esat Oktay Yildiran dike Ă» berxwe dide, tĂȘ ragirtin. Li girtĂźgehĂȘ bi zanebĂ»n Ă» sekneke rĂȘxistinĂź raber dike, li dijĂź ĂȘrüƟĂȘn pĂȘß dikevin, bi nasnameya pĂȘßengtiyĂȘ derdikeve pĂȘß. Di sala 2012’an de xwe ji bo greva birçßbĂ»nĂȘ a bĂȘ dem Ă» bĂȘ dorveger ya li dijĂź tecrĂźta ku li ser birĂȘz Ocalan dihat ferz kirin, dĂźsan protestoyĂȘn ji bo qedexeyĂȘn li ser zimanĂȘ KurdĂź pĂȘßniyar dike Ă» di koma yekem de cih digre, di greva ku 68 rojan dom dike de bi keyxweƟü Ă» berxwedĂȘriya xwe derdikeve pĂȘß. Gotina “Berxwedan Jiyane” a berxwedĂȘrĂȘn girtĂźgehĂȘ ku digotin ‘Em jiyanĂȘ biqasĂź ku di oxira wĂȘ de bimirin hez dikin’ bibĂ» felsefeya wĂȘ a jiyanĂȘ. Ew rĂȘhevalek bĂ» ku her kĂȘlĂź bi vĂȘ dirĂ»ĆŸmĂȘ dimeƟü Ă» gotin, çalakiya wĂȘ dixist meriyetĂȘ.        

Di axaftina bi zimanĂȘ dayĂźkĂȘ de israr dikir

Rola pĂȘßeng a jinĂȘ di ßexsĂȘ SĂȘvĂȘ de carekedin derdiket holĂȘ. Yek ji rĂȘgeza ku rĂȘheval SĂȘvĂȘ qet tĂȘ de tawĂźz nedida, zimanĂȘ dayĂźkĂȘ bĂ». Bi israr wĂȘ biaxiviya, di vĂȘ mijarĂȘ de jĂź bi gotin Ă» çalakiya xwe, wĂȘ nizĂźkatiya xwe a ji ziman re raber bikira. PißtĂź pĂȘnc sal girtĂźgeh, di NĂźsana 2014’an de ji girtĂźgeha AmedĂȘ derket Ă» xebatĂȘn xwe ĂȘn di qada tĂȘkoƟüna jinĂȘ de domandin. Di 2015’an de damezineriya KJA yĂȘ digre ser milĂȘ xwe, her wiha erka endamtiya meclĂźsa DBP dimeƟüne. Di sala 2015’an de li gelek parĂȘzgeh Ă» bajarokan xebat dimeƟüne. SĂȘvĂȘ, di sala 2016’an de li gelek bajarokan di nav xebatĂȘn meclĂźsan ku di nav qada rĂȘveberiyĂȘn xweser de hatibĂ»n avakirn, cih digre. HerĂȘ dawĂź li SilopiyĂȘ tevĂź Fatma Uyar ku di xebata meclĂźsa jin de cih digirt Ă» PakĂźze Nayir ku hevseroka meclĂźsa gel a SilopiyĂȘ bĂ» xebat didin meßandin.    

Fatma Uyar di temeneke ciwan de beßtarĂź xebatĂȘn tevgera jin dibe. Ew pĂȘ bawer bĂ» ku pirsgirĂȘk dikarin bi tĂȘkoƟünĂȘ bĂȘn çareser kirin Ă» bi vĂȘ baweriyĂȘ di nav xebatĂȘ de cih digre. DemekĂȘ tĂȘ girtin, li girtĂźgehĂȘ dimĂźne. Jina ßoreßger di nav hevalĂȘn xwe de pir dihat hez kirin, bi sekna xwe a dilnizm Ă» bi hĂȘz dihat nasĂźn;  PakĂźze Nayir bi tĂȘkoƟün Ă» azadiya jinĂȘ bawer dikir, ji bo wĂȘ jĂź ji herĂȘmĂȘ dest bi xebatĂȘ dike, bi fedakarĂź berpirsyariyĂȘ digre Ă» bi rola pĂȘßengtiyĂȘ radibe, tĂȘdikoße.

Li asoyĂȘn welat dirĂ»ĆŸma ‘berxwedan’

Her sĂȘ jinĂȘn berxwedĂȘr ku tevĂź gel li taxĂȘ des bi kar dikin, li taxĂȘn ku di bin ĂȘrüƟan deye, dernakevin Ă» xwedĂź li tĂȘkoƟüna jinĂȘ, tĂȘkoƟüna gelan, zimanĂȘ xwe Ă» nasnameya xwe derdikevin, heya henaseya xwe a dawĂź li cem gelĂȘ xwe dimĂźnin Ă» li berxwe sidin. Roja 5’ĂȘ Çile, di saetĂȘn ĂȘvarĂȘ de dema ku ji taxekĂȘ dixwazin derbasĂź taxeke din bibin, bi zanebĂ»n tĂȘn hedef girtin Ă» gule bi ser wan de dibarĂźnin, hevalek jiyana xwe ji dest dide, du heval jĂź birĂźndarin Ă» rexmĂȘ ku ambĂ»lansĂȘ dixwazin jĂź lĂȘ nayĂȘ ßandin; artĂȘßa faƟüst a Tirk bi topan dĂźsan ĂȘrüƟ dike Ă» wan qetildikin. Dovre di encama rapora otopsiyĂȘ de hat zanĂźn ku di laßĂȘ SĂȘvĂȘ de 11, yĂȘ PakĂźze 5 Ă» yĂȘ FatmayĂȘ de jĂź 3 gule hebĂ»ye, her wiha di encama bombebaranĂȘ de bibitĂ»niya laßĂȘ wan nemaye.

Di sala 4. a vĂȘ komkujiya wehßiyane de hĂźn jĂź doz nehatiye vekirin. PißtĂź du salan biryara weßartina lĂȘpirsĂźnĂȘ hat dayĂźn. Her sĂȘ rĂȘhevalĂȘn ku di nav tĂȘkoƟünĂȘ de berxwe didan, her wekĂź jinĂȘn din ĂȘn berxwedĂȘr yĂȘn di nav dĂźrokĂȘ de, ji bo destkeftiyĂȘn jinĂȘ Ă» wek pĂȘßengĂȘn felsefeya jiyana azad li hemberĂź faƟüzm, tekparĂȘzĂź Ă» zayendperestiyĂȘ, dema ku jiyana azad Ă» bĂźrdoziya jinĂȘ diparastin, hatin qetilkirin. Wan di rĂȘya honandina pergala xweser a jinĂȘ de giyana xwe dan Ă» navĂȘn xwe bi tĂźpĂȘn zĂȘrĂźn di nav rĂ»pelĂȘn dĂźrokĂȘ de dan nivĂźsandin. Her berxwedanek serkeftinek mezin daye avakirin. TĂȘkoƟüna jina Kurd ya ku bi Sarayan destpĂȘkir, bi SĂȘvĂȘyan dewam kir, Ăźro jĂź bi tĂȘkoƟüna jinĂȘn ku li Rojava berxwe didin veguherĂź ßoreßek mezin.        

ZĂźhniyeta kujer a zilam Ă» dewletĂȘ

Komlujiya li dijĂź jinĂȘ a zĂźhniyeta çeteyĂȘn DAIƞ Ă» pißtevanĂȘn wan herĂź dawĂź bi destĂȘ dewleta Tirk Ă» çeteyĂȘn girĂȘdayĂź wĂź (ÖSO) li RojavayĂȘ KurdistanĂȘ derket holĂȘ; di ĂȘrüƟĂȘ de sekretera Partiya PĂȘßerojĂȘ HevrĂźn Xelef tĂȘ qetilkirin. Di vĂȘ komkujiyĂȘ de hat dĂźtin ku rĂ»yĂȘ qirker yĂȘ faƟüs a zĂźhniyeta zilam Ă» dewletĂȘ li destkeftiyĂȘn jinĂȘ ye. Hedefa van qirkirinĂȘn siyasĂź yek ser bedenĂȘ jinĂȘ ye. Jixwe rĂȘbaza qirkirina jinan rastiya dijminahiya ji jinĂȘ Ă» kerba li hemberĂź tĂȘkoƟüna jinĂȘ pir eßkere radixe ber çav an. Armanc ji van rĂȘbazan, gef Ă» çewisandina jinĂȘn ku tĂȘdikoßin in. RĂȘbaza hemĂ» komkujiyĂȘn li dijĂź berxwedana jinĂȘ dißibin hev. FaƟüzm hĂȘza xwe a li dijĂź jinĂȘ bi kußtin, ji holĂȘ rakirin Ă» bi awayek wehßiyana perçekirinĂȘ daye nüƟandayĂźn.

Jin di tevahiya dĂźrokĂȘ de çawa ku li dijĂź faƟüzm, baviksalarĂź, olperestĂź Ă» mĂźlĂźtarĂźzmĂȘ tĂȘkoƟübe, vĂȘ Ăźro jĂź peyama wan a ji bo jiyana azad ‘jinan berxwedanek mezin kir, wĂȘ serkeftina wan jĂź mezin be’ bibe. Em jin jĂź li dijĂź van qirkirinĂȘn siyasĂź, ji bo jiyana azad Ă» pĂȘßerojĂȘ, wĂȘ vĂȘ mĂźrateya ku ji me re hatiye hißtin dewr bigrin Ă» bi vĂź rengĂź xwedĂź li bĂźranĂźna wan derbikevin. Li cihĂȘ ku Rosa, Sara, SĂȘvĂȘ, Fatma Ă» PakĂźzeyan hißtĂź de dibĂȘjin; ‘Berxwedan Jiyan e.’   Â