Shahrzad Mojab (Şehrazad Mojab), Kanada’nın Toronto kentinde yaşayan İran kökenli bir aktivist, akademisyen ve profesördür. Toronto Üniversitesi Liderlik, Yüksek ve Yetişkin Eğitimi Bölümü ve Kadın ve Cinsiyet Çalışmaları Enstitüsü’nde ders vermektedir. Savaşın, yerinden edilmenin ve şiddetin kadınların öğrenme ve eğitimi üzerindeki etkisi; cinsiyet, devlet, göç ve diaspora; Marksist feminizm ve ırkçılık karşıtı pedagoji üzerine yaptığı çalışmalarla uluslararası alanda tanınmıştır. Farsça, Kürtçe ve İngilizce bilen Mojab, meslektaşı ve yoldaşı Amir Hassanpour ile evlidir ve bir oğlu bulunmaktadır.
Mojab, 27 Haziran 1954’te İran’ın Şiraz kentinde dünyaya geldi. Tahran Çeviri Koleji’ndeki eğitimin ardından 1977 yılında İngilizce dilinde Lisans derecesini elde etti. 1979’da Karşılaştırmalı Eğitim ve Yönetim, Yüksek ve Sürekli Eğitim alanında Yüksek Lisans derecesini ve 1991’de de Eğitim Politikası Çalışmaları ve Kadın Çalışmaları alanında Doktora derecesini ABD’deki Illinois Üniversitesi Urbana-Champaign’de aldı. İran Şahlık rejimine karşı gerçekleştirilen devrim ardından, 1979-1983 yılları arasında dört yıl İran’da kaldı. Bu yıllar içinde sol hareket, kadın hareketi ve Kürt özerk hareketinde aktif oldu.
Çok çeşitli konularda araştırma yapmakta
1986 yılında Kanada’da yaşamaya başlayan Shahrzad Mojab, Kanada’nın Ontario eyaletindeki Windsor’da bulunan bir kamu araştırma üniversitesi olan Windsor Üniversitesi, aynı eyaletteki diğer bir kamu araştırma üniversitesi Ryerson Üniversitesi ve İngilizcenin birincil eğitim dili olduğu Quebec’teki Concordia Üniversitesi’nde ders verdi ve çalıştı. 1996 yılından itibaren de Toronto Üniversitesi’nde görev yapmaya başladı.
Shahrzad Mojab, çok çeşitli konularda araştırma ve öğretim yapmaktadır. Bunlar arasında “eğitim politikası çalışmaları; cinsiyet, devlet, diaspora ve ulusaşırılık; kadınlar, savaş, militarizasyon ve şiddet; kadınlar, savaş ve öğrenme; Ortadoğu’daki kadın siyasi tutuklular; ulusaşırı kadın örgütleri; feminizm, ırkçılık karşıtlığı, sömürgecilik ve emperyalizm; Marksist-feminizm ve öğrenme; karşılaştırmalı ve küresel perspektiflerde yetişkin eğitimi yer almaktadır. Irk, cinsiyet, sınıf, milliyet, ulusaşırılık ve etnisite çalışmalarına yaklaşımı, Marksist feminist diyalektik ve tarihsel materyalizm yaklaşımından etkilenmiştir. Irk, cinsiyet, ve sınıfı atomik olarak ele alan ve bunları söylem, metin, dil veya kimlik alanlarına indirgeyen teorik çerçeveleri eleştirmektedir. Eğitimde bilgi ve güç tekelini eleştiriyor ve diyalojik ve kapsayıcı pedagojik uygulamaları savunuyor. Shahrzad Mojab’ın araştırmaları İslam feminizmi, akademide azınlık kadınlar, Kanada ve İran üniversitelerinde çeşitlilik ve akademik özgürlük, Ortadoğu’da yetişkin eğitimi ve sivil toplum, feminizm ve milliyetçilik, devlet-üniversite ilişkisi ve kadınların yüksek öğrenime erişimi konularında yayınlanmıştır.” (Wikipedia)
Shahrzad Mojab’ın araştırmaları, Ortadoğu da dahil değişik alanlardaki gazete ve dergilerde makaleler veya kitap bölümleri halinde yayınlanmıştır. Farsça ve Kürtçe dillerinde yazan Shahrzad Mojab’ın eserleri Arapça, Fransızca, Almanca, Kürtçe, Türkçe ve İsveççeye çevrilmiştir.
Birçok kitabın editörlüğünü yaptı
Shahrzad Mojab, editörlük de yapmaktadır. “Marxism and Feminism” (Marksizm ve Feminizm, 2015); “Women, War, Violence and Learning” (Kadınlar, Savaş, Şiddet ve Öğrenme, 2010); “Women of a Non-State Nation: The Kurds” (Devlet Dışı Bir Ulusun Kadınları: Kürtler, 2001, ikinci basım 2003) kitaplarının editörlüğünü yapmıştır. Ayrıca, Sara Carpenter ile birlikte Marx’tan “Eğitim: Irk, Cinsiyet ve Öğrenme” (2012), Nahla Abdo ile birlikte “Şeref Adına Şiddet: Teorik ve Politik Zorluklar” (2004), Himani Bannerji ve Judith Whitehead ile birlikte “Mülkiyet ve Uygunluk: Emperyalizm ve Milliyetçilikte Cinsiyet ve Sınıfın Rolü” (2001) ve Afsaneh Hojabri ile birlikte İran Kadın Çalışmaları Vakfı tarafından yayınlanan “İran Kadınları: Bir Konu Bibliyografyası” ve “Sürgünlerdeki İran Kadın Çalışmalarının Yirmi Yılı: Bir Konu Bibliyografyası” (Farsça) kitaplarının ortak editörlüğünü yapmıştır. Bunların yanısıra, Güney Asya, Afrika ve Ortadoğu Karşılaştırmalı Çalışmaları Dergisi’nin “Cinsiyet ve İmparatorluk” (2010) ve “Muhalefet: Kadın Direnişinin Politikaları ve Şiirselliği” (2012) kitapları ile Uluslararası Yaşam Boyu Eğitim Dergisi’nin “Kadınlar, Savaş ve Öğrenme” ile Feminist Araştırma Kaynakları’nın “Savaş ve Militarizasyon” adlı özel sayılarının konuk editörü olmuştur.
Mojab, araştırma yapanlar için kaynak ve bilgi içeren bir arşiv alanı olarak, “Marxism and Feminism: Research, Teaching, and Praxis” (Marksizm ve Feminizm: Araştırma, Öğretim ve Uygulama) ve “The Art of Resistance in the Middle East” (Ortadoğu’da Direniş Sanatı) adlarında iki web sitesi oluşturdu.
Belgesel ve sanat alanında çalıştı
Shahrzad Mojab son yıllarda daha çeşitli yöntemlerle araştırma sonuçlarını yayma çabasına girişti. Toplumsal adalet ve insan hakları konusunda adanmış bir feminist film yapımcısı ve fotoğrafçı olan Shahrzad Arshadi ile birlikte iki belgesel hazırladı. Nepal’deki kadınlar, barış sürecindeki rolleri ve sürdürülebilir barış inşasında kadın STK’larının rolü hakkındaki araştırmalarına dayanan “Samjana: Memoirs and Resistance” (Samjana: Anılar ve Direniş) adındaki belgeseli Arshadi filme alıp yönetti. Yine Arshadi tarafından 2015’te filme alınıp yönetilen “Dancing of Change” (Değişimin Dansı) Shahrzad Mojab’ın Kürt kadınlarıyla yaptığı onlarca yıllık araştırma ve çalışmalara dayanmaktadır. Kürt kadınlarının sosyalizmde ve laiklikte aradıkları adil dünya hayallerini ve arzularını işlemektedir. Ayrıca, Ontario Sanat Konseyi ve Toronto Sanat Konseyi’nce finanse edilen “Words, Colour and Movement” (Kelimeler, Renk ve Hareket) adlı sanat tabanlı bir proje çerçevesinde 2010 yılında “Talking Prison, Creating Art and Making Justice” (Hapishaneden Konuşmak, Sanat Yaratmak ve Adaleti Sağlamak) adlı bir belgesel yapmıştır. Aynı projenin dans temsili 2011 yılında “Behind the Stained Walls” (Lekeli Kapılar Ardında) adıyla gerçekleştirilmiştir.
Son çalışmalarından biri, Dijital Hikaye Anlatma Projesidir ve “Unutmamak İçin Hatırlamak” adını taşımaktadır. Eski siyasi tutukluların hikayelerini anlatan bu projede devlet şiddeti anlatılmakta; insanlık, umut ve direniş hikayeleri dile getirilmektedir.
“Savaş Karşıtı Feminist Direniş: Bir Manifesto”yu imzaladı
Shahrzad Mojab, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra Rus feministlerin başlattığı “Feminist Savaş Karşıtı Direniş” ile dayanışma içine girerek, “Savaş Karşıtı Feminist Direniş: Bir Manifesto”yu imzalayan 151 uluslararası feministten biriydi. Mojab, 2003-2008 yılları arasında Toronto Üniversitesi Kadın ve Cinsiyet Enstitüsü’nün müdürlüğünü yapmıştır. Ayrıca Kanada Yetişkin Eğitimi Çalışmaları Derneği’nin eski başkanıdır. Çalışmalarıyla birçok ödüle layık görülmüştür. 2008’de Toronto Üniversitesi’nde “Lisansüstü Öğretime Seçkin Katkı Ödülü”nü almıştır. 2006 yılında British Columbia Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde “Noted Scholar” (Tanınmış Bilim İnsanı) seçilmiştir. Aynı yıl Toronto Üniversitesi Öğrenci Yönetim Kurulu (SAC) eşitlik ve toplumsal adalete olan bağlılığını takdir amacıyla ona SAC Sertifikası vermiştir. 2003 yılında “Women’s WORLD” (Kadınların DÜNYASI) tarafından gerçekleştirilen yazı yarışmasında “Savaş Bölgelerinde Kadınların Sesleri”nde birincilik ödülünü kazanmıştır. Ayrıca Kanada-Edmonton’daki Alberta Üniversitesi’nce Seçkin Konuk olarak tanınmıştır.
Türkiye’deki Boğaziçi Üniversitesi akademisyenlerinin Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler, Sosyoloji ve Tarih Bölümleri aracılığıyla 2008 yılından itibaren her yıl düzenlediği “Hrant Dink Anısına İnsan Hakları ve İfade Özgürlüğü Konferansı’nın 2023 yılındaki konuşmacısı Prof. Dr. Shahrzad Mojab olmuştur. Çevrim içi gerçekleşen konuşmasında Mojab, İran’da 16 Eylül 2022’de Kürt kadını Jîna Amini’nin devlet güçleri tarafından katledilmesi ardından, İranlı kadınlar tarafından başlatılan “Jin Jiyan Azadî” isyanının küresel bir hak mücadelesine dönüşmesi konusundaki görüş ve izlenimlerini paylaşmıştır.
‘Siyasi tutukluların sayısı arttı’
Tevgera Jinên Azad (TJA) tarafından Ocak 2024’te gerçekleştirilen “Sessizlik Zinciri: Kadın Siyasi Mahpuslar Etrafındaki Duvarları Yıkmak” konferansına Shahrzad Mojab, “Diyalogdan Eyleme: Kadın siyasi mahpuslar için işbirliği stratejileri geliştirmek, somut ve ölçülebilir planlar oluşturmak” başlıklı bir sunumla online olarak bağlandı. Konuşmasında Ortadoğu’daki siyasi tutsaklar, özelde kadın tutsaklar üzerindeki baskılara ve buna karşı verilmesi gereken mücadeleye dikkat çekti. Şöyle diyordu: “Uluslararası sessizlikler devam ediyor, dayanışmanın eksikliğini de görüyoruz. 2018 yılında çok önemli bir rapor yayınlandı. Ortadoğu’daki siyasi tutsakların durumuyla alakalıydı, ‘sessiz kırım’ adı verildi. Siyasi tutukluların sayısının arttığı, bölgedeki baskının arttığı söyleniyor. Devleti eleştirdiklerinden dolayı arttı. Hepimiz açısından alarm verici bir durum bu… İran’da aktivistler üzerinde inanılmaz bir baskı var, hapishanedeki insanlar Jin Jiyan Azadî protestolarında inanılmaz baskı gördüler. Siyasi tutsakların arasında Kürtlerin oranı çok yüksek.” “Burada her siyasi tutsağın özgürleşmesi önemli bir slogan. Bu şu anlama geliyor: Bu talep sadece buradaki hapishane sisteminin kaldırılmasıyla ilgili değil, otoriter rejimlerin ortadan kaldırılmasıyla ilgili bir şey. ‘Kadın, yaşam, özgürlük’ sloganının içeriği de bu. Tüm siyasi tutsakların özgürleşmesi ve uluslararası kurumların dayanışması için kurulan önemli bir platform.”
Shahrzad Mojab günümüzde de araştırmalarını ve mücadelesini sürdürüyor.
