Zaib-un-Nissa Hamidullah Pakistanlı bir yazar ve gazeteciydi. Pakistan’ın ilk kadın editörü, ilk yayıncısı ve İngilizce yazan ilk kadın köşe yazarı olmasının yanısıra, Pakistan feminizminin de öncülerindendi.
1921 yılında Kalküta’da doğan Zaib-un-Nissa, edebiyatçı bir ailedendi. Babası S. Wajid Ali, Bengal ve Hint milliyetçisi bir yazardı. Annesi İngilizdi. Evleri Kalküta edebiyat çevresi için bir buluşma yeriydi. Bu nedenle dönemin Bengalli düşünürleri ve filozofları ile dolu bir Anglo-Hint ortamda büyüdü.
15 yaşında ilk şiiri yayınlandı
Daha küçük yaşta yazmaya başladı. Duygu ve düşüncelerini şiirle ifade ediyordu. 15 yaşındayken bir gazetede ilk şiiri yayınlandı. 18 yaşında yayınladığı bir şiir ile Daily Mirror gazetesinin sponsor olduğu bir şiir yarışmasını kazandı. Zaib-un-Nissa’nın adı ilk kez 1936’da bir şiirinin Bombay’in “Illustrated Weekly of India” adlı gazetesinde yayınlanması ile duyuldu. 1947’deki bağımsızlığa kadar bu gazeteye düzenli olarak katkıda bulundu. 1943’de ilk şiir kitabı “Indian Bouquet” (Hint Buketi) babasının yayınevi tarafından basıldı, ilk üç baskı üç ayda tamamen satılarak büyük popülerlik kazandı.
Sınırlara isyan etti
Bir Hint gazetesinde köşe yazısı yazan ilk Müslüman kadındı. Bağımsızlık ardından Karaçi’de çıkan Dawn (Şafak) adlı günlük gazetede “Bir Kadının Gözüyle” isimli köşe yazıları ile ülkenin ilk kadın siyasi yorumcusu sıfatını aldı. Açık sözlü bir yazardı. Bir süre sonra bir kadın olarak sınırlı konularda yazmak zorunda bırakılmasına isyan etti ve kadınların politika da dahil her konuda yorum yapabilme hakkının olmasını savundu.
İlk kadın editörlük
1951 yılında gazete editörünün kadın konularına yoğunlaşmasını istemesi üzerine “Dawn”dan ayrıldı ve kendisinin şef redaktörü ve editörü olduğu “Mirror” (Ayna) adlı aylık kadın dergisini kurdu. Böylece ülkenin ilk kadın editörü ve yayıncısı sıfatını kazandı. 1952’de yayınlanmaya başlayan, Zaib-un Nissa’nın cesaretli ve samimi başyazılar yazdığı dergi çok popüler oldu ve Pakistan hükümeti birçok gazeteci delegasyonuna onu da dahil etti. Bu heyetlerden biriyle 1955’te gittiği Mısır’ın başkenti Kahire’deki antik El-Ezher Üniversitesi’nde konuşma yapan ilk kadın oldu. 1970’de yapılan özel oturumda Pakistan heyetinin başkan yardımcısı olarak görev yapmak de dahil, Birleşmiş Milletler’de Pakistan’ı birçok kez temsil etti. 1947’de Pakistan’ın kuruluşuna öncülük edecek olan Muhammad Ali Jinnah’la yaptığı röportaj O’nun ulus çapında tanınmasını sağladı. Zaib-un-Nissa, 1940 yılında tanınmış bir Pencap ailesine mensup olan Khalifa Muhammad Hamidullah ile evlendi. Yaygın olan görücü usulü evliliklerden farklı olarak gönüllü bir evlilikti. Evlendikten sonra Zaib-un Nissa eşiyle birlikte Pencap Ayaleti’ne taşındı ve eşinin ailesine ait Bata ayakkabı şirketinde yönetici olarak çalıştı. 1947’de Hindistan’ın parçalanması ve Pakistan’ın bağımsızlığına kavuşması sırasında Hindistan sınırını geçen mültecilere eşiyle birlikte yardım etti. Nilofar ve Yasmine adlarında iki çocukları oldu. Birbirlerine oldukça bağlıydılar ve kitaplarını eşine ithaf etti. 1942’de Pencap’a taşındıklarında Zaib-un-Nissa eşinin ailesinin çok farklı yaşam tarzına uyum sağlamakta zorlandı. Bunu “The Young Wife” (Genç Eş) adlı kitabının önsözünde dile getirdi.
Üniversitede ilk konuşma
Zaib-un-Nissa birçok oluşumun kurucu üyeleri arasında yer aldı: Pakistanlı Çalışan Kadınlar Derneği, ilk başkanı olduğu ve iki dönem üst üste başkanlık yaptığı Karaçi İş ve Profesyonel Kadınlar Vakfı, ilk başkanı olduğu Karaçi Kadın Uluslararası Kulübü bunlar arasındadır. Ayrıca Bahçecilik Derneği üyesi ve Çiçek Fuarı Komitesi’nin ilk kadın başkanıydı. Tüm Pakistan Kadınlar Derneği’nde de önemli bir rol oynadı. 1955’te Mısır’ın başkenti Kahire’ye bir basın heyeti ile gittiğinde El-Ezher Üniversitesi’nde konuşma yapan ilk kadın oldu. Konuşmasında Pakistan’ın Keşmir sorununu ele aldı. Zaib-un-Nissa 1956 yılında Dünya Liderleri Programı kapsamında ABD’ye bir seyahat gerçekleştirdi. Bu seyahati sırasında Marilyn Monroe ve film yönetmeni-senarist Jean Negulesco gibi kişilerle tanışıp arkadaş oldu. “The Ed Sullivan Show” adlı televizyon programında yer aldı. Bu seyahati anlatan ve “The Times of Karachi” adlı gazetede yayınladığı köşe yazılarını daha sonra “Sixty Days in America” (Amerika’da Altmış Gün) adıyla kitaplaştırdı.
Derginin yasaklanması
Aynı yıl Zaib-un-Nissa’nın Pakistan’da Tümgeneral İskender Mirza’nın baskıcı rejimine ve Başbakan Hüseyin Şehit Suhrawardy’nin zorla istifa ettirilmesine açıkça eleştiride bulunması nedeniyle 9 Kasım’da “Mirror” dergisi hükümet tarafından altı ay yasak cezasına tabi tutuldu. Kamuoyundan özür dilemesi halinde cezanın kaldırılacağı kendisine iletildi ama o özür dilemeyi reddederek Pakistan Yüksek Mahkemesi’ne başvurdu. Yüksek Mahkeme kendisi lehine karar verdi. Gazetecilik tarihine geçen bu olayla Zaib-un-Nissa Yüksek Mahkeme’de dava kazanan ilk kadın gazeteci oldu.
Otoriter yönetime sert eleştiriler
Zaib-un-Nissa 1958 yılında, “The Young Wife and Other Stories” (Genç Eş ve Diğer Öyküler) adını verdiği, kısa öykülerinden oluşan bir antoloji yayınladı. Antoloji çok popüler oldu. 1971 ile 1987 yıllarında ikinci ve üçüncü baskıları yapıldı. İçindeki bazı öyküler hem Pakistanlı hem de yabancı gazete ve dergilerden seçkin eleştirmenler tarafından “Pakistan’ın en önemli edebi eserleri” olarak tanımlandı. Zaib-un-Nissa 1961 Nisan’ında Mirror Press adıyla kendi yayınevini açtı. Yayınevi ve yan kuruluşu Mirror Publications (Mirror Yayınları) “Mirror” dergisini basma görevini üstlendi. Başka işler de yaptılar ancak yayınevi büyümedi. 1960’larda Zaib-un-Nissa’nın Ayup Khan hükümetinin otoriter yönetim biçimine sert eleştiriler yaptığı başyazıları nedeniyle dergi giderek tartışmalı ve riskli bir konuma geldi. Hükümet reklamları ve korumasını kaybeden Zaib-un-Nissa kendisi ve ailesi için endişelenmeye başladı. Ancak eleştirel değerlendirmelerini sürdürdü. Ayub Khan bir süre sonra tahttan çekildi.
Zaib-un-Nissa, 1970-1971 yılları arasında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’ndaki Pakistan heyetinin Başkan Yardımcısıydı. 1971 yılında eşinin İrlanda’da Bata ayakkabı fabrikasının operasyonlarını yönetmek üzere görevlendirilmesi nedeniyle dergisini kapatarak yayınevi Mirror Press’i sattı. 1970’lerin çoğunu İrlanda’nın Dublin kentinde geçiren Zaib-un-Nissa Pakistan’ı düzenli olarak ziyaret etti. On yıl kadar sonra ülkesine geri döndüğünde MAG dergisi için “Yüksek Sesle Düşünmek” başlıklı bir köşe yazısı yazmaya başladı.
1980’lerin başında, Tüm Pakistan Kadınlar Derneği’nin başkanlığını yaptı. Kuruluşundan itibaren bu derneğin çalışmalarında önemli rol oynamıştı. Karaçi’deki “Morning News” gazetesinde Pakistan toplumunun sosyo-politik yönleri hakkında yorumlar yaptığı köşe yazıları yazdı.
Eleştirmenleri bile hayranlık duydu
1983 yılında eşi kalp krizi geçirdi ve ertesi yıl hayatını kaybetti. Eşinin ölümü Zaib-un-Nissa’yı çok sarstı. Kısa süre sonra aktif yazarlık yapmayı bıraktı. Yeni nesil Pakistanlılardan dolayı hayal kırıklığı yaşıyordu. İnzivaya çekilerek kalan yıllarını ailesiyle geçirdi. Dönem dönem makale yazmakla yetindi. Zaib-un-Nissa akciğerlerindeki su nedeniyle 10 Eylül 2000’de, 81 yaşında vefat etti. “Dawn” gazetesindeki bir ölüm ilanında hakkında şöyle yazılmıştı: “O’nun eleştirmenleri bile, hayatı boyunca sergilediği inanç, cesareti ve karakter gücü nedeniyle ona hayranlık duyuyorlardı.” Bir başka ölüm ilanında da şunlar belirtilmişti: “Pakistan’da belirli bir gazetecilik türündeki öncü rolü ile güçlü ve cesur bir yazar olarak uzun süre hatırlanacak.” 1960’larda Pakistan hükümeti Karaçi şehir merkezindeki önemli bir caddeye Zaib-un-Nissa’nın adını verdi.
Yoğun talep nedeniyle, “The Young Wife and Other Stories” (Genç Eş ve Diğer Öyküler) adlı antolojisinin dördüncü baskısı 2008’de Pakistan tarafından yayınlandı.
