Nora Morales de Cortinas, Arjantinli bir aktivist ve insan hakları savunucusu, aynı zamanda bir sosyal psikologdur. Daha çok Nora veya Norita Cortinas olarak tanınmaktadır. Arjantin’de 24 Mart 1976’dan 1983 yılına kadar süren Askeri Cunta döneminde kaçırılıp kaybedilenleri bulmak ve insanları kaçırma, işkence yapma, kaybetme suçlarından sorumlu olanların hesap vermesini sağlamak amacıyla kırk yılı aşkın mücadele veren “Madres de Plaza de Mayo” yani “Plaza de Mayo Anneleri” ve “Plaza de Mayo Anneleri-Kurucu Hat”ın kurucularındandı.
Kayıpları arama mücadelesi
Nora Cortinas, 22 Mart 1930’da Arjantin’in başkenti Buenos Aires’te doğdu. 19 yaşındayken Carlos Cortinas ile evlendi. Carlos Gustavo ve Marcelo Horacio adını verdiği iki oğlu oldu. Eşi ataerkil bir adamdı ve onun kendisini aile hayatına adamasını istiyordu. O dönemde Haute Couture (Yüksek Moda) öğretmenliği yapan Nora Cortinas, evinden çıkmadan çalışarak birçok genç kadına dikiş dikmeyi öğretti.
Oğlu Carlos Gustavo Cortinas, 1946 yılında Arjantinli general Juan Domingo Peron tarafından kurulan ve Peronizmin resmi partisi olarak kabul edilen Adaletçi Parti’nin ve silahlı mücadele veren Peronist örgüt Montoneros’un üyesiydi. 15 Nisan 1977’de işe giderken Buenos Aires Eyaleti, Castelar istasyonunda gözaltına alındı ve kaybedildi. Bir daha ne dirisi ne de ölüsü bulunabildi. Kaçırıldığında 24 yaşındaydı, Moron Üniversitesi’nde İktisadi Bilimler öğrencisiydi ve Ulusal İstatistik ve Nüfus Sayımı Enstitüsü’nde çalışıyordu. Evliydi ve küçük bir oğlu vardı.
Oğlu Gustavo’nun kaçırılması Nora Cortinas’ın hayatında önemli değişikliklere yol açtı. Oğlunu aramaya başladığında bunun kolektif bir çabayla olabileceğini çabucak kavradı. Bu kavrayışta “Plaza de Mayo Anneleri” kurucularından Azucena Villaflor’un önemli rolü oldu. O süreci şu sözlerle özetliyor Nora Cortinas: “İlk duyurumuzu başlatan kişi Azucena Villaflor’du. ‘Hepimiz hepimiz içiniz ve hepimiz bizim çocuklarımızdır.’ Bununla ne demek istiyoruz? Bu, Annelerin üstü kapalı bir vaadi. Bizim mücadelemiz bireysel değil kolektiftir. Bu felsefe olmasaydı bu yıllar boyunca pek çok olumsuzlukla yüzleşmek çok zor olurdu. Annelerin çoğu öldü, bazıları ebeveynlerinin ortadan kaybolması nedeniyle torunlarını büyütmek zorunda kaldı. Bazı meslektaşlarımızın çocukları kaybolmuş, bazıları ise torunlarını büyütme imkanından mahrum bırakılmış, çünkü o çocuklar da anne-babalarıyla birlikte kaçırılıp esaret altında tutulmuş, ta ki yakınlarının katilleri onları yakalayıp nüfusa kaydettirinceye kadar. Sahte bir kimlik!” (educacionymemoria.com.ar/noracortinas)
‘Tüm kayıpların annesiyiz’
Nora Cortinas “Madres de Plaza de Mayo” (Mayıs Meydanı Anneleri) ve “Madres de Plaza de Mayo-Linea Fundadora”nın (Plaza de Mayo Anneleri-Kurucu Hat) kurucuları arasında yer aldı. Ölünceye kadar Arjantin’de Cunta döneminde kaybedilen 30 bin insanın akıbetinin ortaya çıkarılması ve suçluların cezalandırılması için mücadelesini sürdürdü. Kayıp aileleriyle dayanışma çağrısı yapmak ve ülkelerinde insanlığa karşı suç işleyenlerin cezalandırılması çağrısında bulunmak için tüm kıtaları dolaştı.
Sadece evinin annesi olmaktan tüm kayıpların annesi olmaya dönüşmesini şöyle tanımlıyordu: “Artık tek bir çocuğun annesi değiliz, tüm kayıpların annesiyiz. Biyolojik oğlumuz otuz bin çocuk oldu. Ve onların sayesinde tamamen politik ve sokak yaşamını doğurduk. Onlara eşlik etmeye devam ediyoruz, ancak onların bizimle olduğu zamanki gibi değil, halka açık bir yerden anneliğe yeniden değer veriyoruz. Bizler, kendilerine yeni bir rolün eklendiği ve çoğu zaman buna hazırlıklı olmadığımız Anneleriz. Çocuklarımıza daha önce aktardığımızın çok daha fazlasını aktarıyoruz: Mücadele ruhu ve diğer mücadeleleri paylaşma ruhu. Kısacası vermeyi ve almayı öğrendik. Çocuklarımızın tarihini anlama ihtiyacı bizi bir bütün tutan, o zamana kadar bilmediğimiz yerleri işgal etmemize yol açan şeydi.”
Kayıpları arama mücadelesi sırasında baskı ve tehditlere maruz kaldı Nora Cortinas. Kendisiyle yapılan bir röportajda “Hiç korktun mu?” sorusuna şu cevabı vermişti: “O an öncelik dışarı çıkıp oğlumu aramaktı ve ben de bir çeşit çılgınlığa kapıldım. Ama kollarınızı indirmeyin, asla! Ve hepimiz korkular yaşadık…Beni aradılar, tehdit ettiler, hapse atacaklarını söylediler, bana kötü davrandılar. Üstelik çok dışa dönük olduğum için her karakola gittiğimde bana elebaşı muamelesi yapıyorlardı ve tehdit her zaman çok güçlüydü. Daha sonra beni evime çağırdılar, tehdit ettiler, bütün mahalleyi ‘terörist anne’ ismiyle boyadılar. Ama ben hala aynıydım.” (agy)
‘Bütün çiçekleri kesemediler, gerçek ortaya çıkmaya başladı’
Bütün baskı, tehdit ve zorluklara karşın Cortinas diğer “Plaza de Mayo Anneleri” ile birlikte mücadelesini sürdürmeye devam etti. “Mücadele devam ederse, yaşananların tüm gerçeğini öğrenebilirsek, soykırımcılara ortak hapishanelerde kalıcı ve etkili cezalar verilmesiyle adalet sağlanırsa, otuz bin kayıp insan huzur içinde yatsın. Unutmadık. Bütün çiçekleri kesemediler, gerçek ortaya çıkmaya başladı yerden” diyordu (agy).
“Plaza de Mayo Anneleri” içinde mücadelesini sürdürmenin yanı sıra Nora Cortinas kendisini çok yönlü eğitip geliştirmenin çabası içinde oldu. Mücadele içinde kendisi de dahil kadınların kişisel değişimini şu sözlerle dile getiriyordu: “Kamusal hayata, yeni ilişkilere, mahremiyetimizin artık aynı olmadığına, çok seyahat etmeye, farklı bir dile alışmaya, iktidardaki insanlarla tartışmalara hazırlanmaya, medyada konuşmaya alışmamız gerekiyordu. Ve sokakta tanınmak. Halkın kadını olduk diyebilirim. Benim durumum buna örnek teşkil ediyor: Ev hanımı olduğumdan, Sosyal Psikolog ünvanını elde edene kadar büyüdüm ve eğitim aldım. Şu anda Buenos Aires Üniversitesi İktisadi Bilimler Fakültesi’nin ‘Ekonomik Güç ve İnsan Hakları Özgür Kürsüsü’ sahibiyim.” (agy)
Nora Cortinas 1998’den 2024’te ölümüne kadar, fahri profesör olarak atandığı Buenos Aires Üniversitesi İktisadi Bilimler Fakültesi’nde sosyal psikolog ve profesör olarak ücret almadan görev yaptı. Mali Müşavirlik kariyeri için müfredat ve seçmeli konu Ekonomik Güç ve İnsan Hakları dersleri verdi. “Ekonomik Güç ve İnsan Hakları Özgür Kürsüsü” Başkanı’ydı.
Cortinas, üniversitelerin yanı sıra orta dereceli okullarda, etüt merkezleri ve meslek kuruluşlarında, sendika ve mahalle örgütlenmelerinde dersler verdi. İnsan hakları, kadın, Amerikan Devletler Örgütü (OAS) ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu (WILDEBEEST) konularında çok sayıda kongre, seminer ve tartışmalara katıldı. Bir üniversite profesörü olarak Arjantin’deki askeri diktatörlük, dış borç ve ekonomik kriz arasındaki ilişkiler üzerine analizler ve çalışmalar yürüttü. Cortinas, ayrıca Latin Amerika Gözaltına Alınan ve Kayıp Akrabalar Dernekleri Federasyonu’nun (FEDEFAM) üyesiydi.
Kadın hakları için mücadele etti
Nora Cortinas kayıpları arama mücadelesinin yanı sıra insan haklarının savunulması konusunda da birçok çalışmada yer aldı; kadınlara özgürlük ve azınlık hakları için mücadele etti. 3 Haziran 2015’te Arjantin’in çeşitli şehirlerinde başlayıp Uruguay (2015), Şili ve Peru (2016), İspanya (2015) gibi birçok yerde gelişen ve kadına yönelik şiddeti, özellikle de kadın cinayetlerini protesto amacı güden “Ni Una Nenos” (Bir Kişi Daha Eksilmeyeceğiz) sloganıyla geliştirilen kitlesel gösterileri destekledi. 4 Haziran 2018’de gerçekleştirilen “Ni Una Menos” yürüyüşünde konuşmacı olarak yer aldı ve kürtajın yasal hale gelmesi lehinde düşüncelerini ifade etti. Mücadele amaçlarının çeşitliliğini şu sözlerle dile getirmişti kendisiyle yapılan bir röportajda: “Davamız artık sadece akrabalarımızın aranması değil, aynı zamanda kadınların özgürlüğünün sağlanması, bedenin özgürce belirlenmesine saygı gösterilmesi ve azınlıkların cinsel, dini ve kültürel seçeneklerinin sağlanmasıdır. Ev ve özel hayattan kopuşun, kamusal hayata geçişin oğlunuzun veya kızınızın kaybolması nedeniyle gerçekleştiğini söylemek acı verici. Ama geri dönüş yok.” (agy)
Nora Cortinas, 30 Mayıs 2024’te 94 yaşında Arjantin-Moron’da yaşamını yitirdi.
Nesiller boyu süren mücadele
Cortinas’ın da öncü rolle yer aldığı “Plaza de Mayo Anneleri”nin çabaları sonucu, 2011 yılında Cunta dönemi suçlularının yargılanmasında somut ilerlemeler görülmeye başlandı. Yargılama biçimlerinde kusurlar olmasına, kanaatler rol oynamasına karşın, cezasızlığın sona ermesi açısından bu önemli bir gelişmeyi ifade ediyordu. Nora Cortinas, mücadelelerinin nesiller boyu sürmesinin ve halka mal olmasının önemini şöyle dile getirmişti: “Bütün bu yıllar boyunca halk bazen sessizce, bazen daha güçlü bir şekilde bize eşlik etti. Halkımız, ailemiz, torunlarımız bize eşlik etti ve bu bizim mücadelemiz için çok önemliydi. Bizim için ne anıtlar, ne eylemler, ne monolitler, ne de parklar yeterli, onları özlemeye devam ediyoruz. Kayıpların yerini kimse dolduramıyor ama emekçilerin desteği ve dostluğu olmasaydı mücadelemiz mümkün olmazdı. Aksi takdirde daha iyi bir dünya için mücadele eden bir evladımızı kaybetmenin getirdiği büyük acıya dayanamazdık. Bizim üstlendiğimiz en büyük taahhüt, uğruna mücadele ettikleri ve pek çok meslektaşımızın uğruna her gün mücadele ettiği idealleri daha yükseğe çıkarmaya devam etmektir.” (agy)
Nora Cortinas, birçok üniversite tarafından ‘Fahri Doktora’ ünvanı verilerek onurlandırıldı: Özgür Brüksel Üniversitesi (2000), Ajantin’deki Salta Üniversitesi (2004), Buenos Aires Üniversitesi (2012) ve Parana şehrinde bulunan Ulusal Entre Rios Üniversitesi-Sosyal Hizmet Fakültesi (2019).
Buenos Aires’te bir kooperatif ve kültür merkezi olan IMPA çalışanları 14 Aralık 2010’da Nora Cortinas’ın adını bir tiyatro binasına verdiler.
2012 yılında “Norita, Nora Cortinas” belgeseli yayınlandı.
2019’da Ruandalı ekonomist ve aktivist Victoire Ingabire Umuhoza ile birlite İnsan Hakları Ödülü’nün sahibi oldu.
2021 yılında, söz konusu üniversitenin 200. Yıl kutlamaları sırasında “Buenos Aires Üniversitesi’nin Üstün Kişiliği” ödülüne layık görüldü. Kişiselleştirilmiş bir madalya, Darphane tarafından basılmış bir madeni para ve bir Posta pulu kendisine sunuldu. Arjantin’de bir futbol kulübü onun adını aldı: 2017’de doğan “Norita Futbol Kulübü”, 2022’de Nora Cortinas’ın resmi tüzüğü imzalamasıyla resmi olarak kuruldu ve onu onursal başkan olarak belirledi. Nora Cortinas, birçok kez Türkiye’de Cumartesi Anneleri’ni ziyaret etmiş ve onlarla Galatasaray’da oturma eyleminde yer almıştı. Bu buluşmalardan biri de 417. Buluşma’ydı ve orada Arjantin’deki kayıp annelerinin deneyimlerini anlattığı bir konuşma yapmıştı. Kürt halkının maruz kaldığı zulme tavır almak ve Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın özgürlüğünü talep etmek amacıyla iki kez Kürdistan’ı ziyaret etmiş ve “Abdullah Öcalan’a Özgürlük, Kürdistan’a Siyasi Statü” küresel kampanyasının çağrıcılarından biri olmuştu. Nora Cortinas, İmralı tecridine karşı 8 Kasım 2018’de açlık grevine başlayan Leyla Güven’i eyleminin 115’nci gününde ziyaret ederek dayanışmada bulundu.
