Medha Patkar, Hindistan’da haksızlıklarla yüz yüze bulunan kabileler, dalitler (“dokunulmazlar”, toplumun en alt katmanındakiler), çiftçiler, işçiler ve kadınlarla ilgili değişik can alıcı sorunlar üzerinde çalışan bir sosyal aktivist. Hindistan’daki ilk sosyal bilim araştırmaları enstitüsü olan Tata Institute of Social Sciences-TISS mezunlarından biri.
Medha Patkar, 1 Aralık 1954 yılında Hindistan’ın Maharashtra Eyaleti’nin Mumbai şehrinde Medha Khanolkar adıyla doğdu. Babası Vasant Khanolkar bir özgürlük savaşçısı ve sendika lideriydi. Annesi Indumati Khanolkar ise, Posta ve Telgraf Dairesi’nde resmi gazete memuruydu. Medha’nın mimar olan bir erkek kardeşi vardı. Ailece Marathi Brahmanları olmalarına karşılık, Marksizm, feminizm ve solculuktan etkilenmeleri nedeniyle gelenekselcilik ve katılığa karşı mücadele ediyorlardı. Bundan dolayı Medha sendikacılık, sosyalizm ve Marksizmin yüceltildiği, Hindu dini ve yaşam biçimine dönük ise küçümseyici havanın hakim olduğu bir atmosferde yetişti.
“Evde bireycilik, toplumda kolektivizm”
Sosyal Bilimler Enstitüsü-TISS’de Sosyal Çalışma alanında master yapan Medha mezuniyetinden kısa bir süre sonra geleneksel Marathi Brahman bir ailenin oğlu ile evlenerek Patkar soyadını aldı. Eşi; Medya ve çocuklarıyla geleneksel bir aile yaşamı düşlüyordu ve yaşamını halkın birçok sorununu çözmenin militanlığına adayacak biri ile hayatını birleştirdiğinin fazla ayrımında değildi. Medha feminist ideallerine ve “evde bireycilik, toplumda kolektivizm” olarak formüle ettiği yaşam perspektifine ters olan aile yaşamında sık sık kaynanası ile de tartışıyordu. Çok zaman geçmeden bu yaşama tahammül edemeyeceğini görerek eşi ile boşandılar ama Medha eşinin soyadını kullanmaya devam etti.
Medha Patkar Mumbai’nin yoksul kenar mahallelerinde beş yıl, Gujarat’ın Kuzey-Doğu alanlarındaki kabileler arasında da üç yıl gönüllülerden oluşan örgütlenmelerle çalıştı. TISS’de fakülte üyesiyken akademik kariyerini bırakıp bizzat yaşamın içinde sorunlara çözüm aramayı tercih etti. Ekonomik gelişme ve geleneksel toplumlar üzerindeki etkileri konusunda yapmakta olduğu doktorasını yarıda bırakarak üç eyalete uzanan Narmada vadisindeki kabileler ve çiftçi topluluklar üzerinde çalışmalarını yoğunlaştırdı.
NBA’nın kurucularından biri
Patkar; Hindistan’ın Madhya Pradesh, Maharashtra ve Gujarat eyaletlerinde 32 yılı aşkın süredir varlık gösteren Narmada Bachao Andolan (NBA) halk hareketinin kurucularından biri. NBA, 1985 yılında Narmada nehri üzerinde yapımına başlanan ve doğaya, yerli halklara, vadi sakinlerine zarar veren büyük baraj projelerini protesto eden ve ortaya çıkan sorunların çözümü için çaba gösteren bir sosyal mücadele hareketi. Narmada vadisinde yaşayan yerli kabileler, çiftçiler, balıkçılar, işçilerin yanısıra aralarında çevrecilerin de olduğu entelektüeller, insan hakları savunucuları, bilim insanları, akademisyenler ve sanatçılar sürdürülebilir bir gelişme için bu baraj projelerine karşı mücadelede ortaklaşıyorlar. Evleri sular altında kalıp ıslah edilmeyen aileler başta olmak üzere baraj projeleri nedeniyle zarar gören kesimlerin uğradıkları haksızlıklara karşı da adalet mücadelesi veriliyor.
NBA, toprakların sular altında kalmasına ve kırk binden fazla ailenin yerlerinden edilmesine karşı ve toprakların rehabilitasyonu da dahil çeşitli sorunların çözümü için binlerce projeye öncülük etti. Ekonomik, sosyal ve çevresel konularda barajlar konusunda dile getirdiği çekinceleri bugün doğrulanmış bulunuyor. 1992 yılından bu yana insanları yaşama hazırlayan okullar işleten NBA beş bin kadar öğrenci yetiştirdi, bazıları atletizmde birçok ödül kazandı. Sağlık, işe hazırlama, gıdaya erişim, çevre koruma ve rehabilitasyon gibi sektörlerde otuz yılı aşkın süredir varlık gösteriyor.
Medha Patkar, bu süreçlerde edindiği tecrübeler sonucu, büyük baraj projelerinin global çapta çevresel, sosyal, politik, ekonomik etkileri ve sonuçları ile bunların alternatifleri üzerine kapsamlı bir araştırma yapan Dünya Barajlar Komisyonu’nun bir üyesi oldu.
Eşitsizliğe karşı meydan okuyuş
Patkar ayrıca, “birlikteliği kolaylaştırmak ve halklara güç vermek” perspektifiyle yüzlerce ilerici halk hareketi örgütlenmesini bir araya getiren “Halk Hareketleri Ulusal Birliği” (National Alliance of People’s Movements-NAPM) kurucuları arasında yer alıyor. Uzun yıllar NAPM’nın koordinatörlüğünü ve oturum başkanlığını yapan Patkar bugün de bir danışman olarak hizmet vermeye devam ediyor. NAPM bayrağı altında, gelişme adına uygulanan adaletsizliğe, haksızlığa, yerinden edilmeye ve sürdürülemezliğe karşı çeşitli kitlesel mücadelelerde yer aldı veya destekledi. Çalışmaları, kast sistemi başta olmak üzere her türlü eşitsizliğe karşı bir meydan okumayı ifade ediyordu. Toprak satın alma, örgütsüz sektör işçileri, işportacılar, gecekondu sakinleri ve Adivasis denilen orman sakini yerli halklarla ilgili değişik ulusal politikalar ve yasaların başlatılması veya formüle edilmesi üzerinde çalışan birçok takım ve panelde yer aldı. NAPM, büyük inşaat firmalarına karşı toplum yararını gözeten çok sayıda dava açtı.
Patkar, “Ghar Bachao Ghar Banao Andolan-GBGBA” (evleri koru, ev yap hareketi) öncülüğünü de yapıyor. Hükümetin Mumbai’de rehabilitasyon vaadiyle gecekondu yoksullarına ait yetmiş beş bin evi yıkıp onları yüz üstü bırakması ardından 1985 yılında kitlesel bir mitingde “Ghar Bachao Ghar Banao Andolan” sloganını haykıran Patkar ve diğer aktivistler GBGBA hareketini örgütlediler. Hareket, inşaat firmalarının suistimallerine karşı gecekondu sakinlerinin, yoksulların, işçilerin barınma haklarını savunuyor; bu temelde, yıkılan evler yeniden yapıldı ve su, elektrik, kanalizasyon vd. ihtiyaçlar karşılandı. GBGBA hareketi NAPM bünyesinde yer alıyor.
Yerli halkın topraklarını koruma mücadelesi
‘Tata Motors’ adlı otomobil firması ‘Tata Nano’ adını verdiği otomobillerinin üretimi için Batı Bengal’deki Singur’da bir otomobil fabrikası inşaatına başladı. Patkar bu alanda fabrikanın yapılmasına karşı çıktı. Bundan dolayı hedef haline geldi; bir alana giderken konvoyunun yolu kesildi, saldırıya uğradı. Fabrika sahibi, aktivistlerin maddi kaynakları konusunda spekülasyon yaparak etkilerini kırmaya çalıştı ancak 2008 yılında fabrikanın yapımını durdurarak üretimi Gujarat Eyaleti’ne kaydırmak zorunda kaldı.
2007’de hükümetin Maoist hareketin güçlü olduğu Batı Bengal’de nükleer bir merkez inşa etmek istemesine karşı, yerli halkın topraklarını koruma mücadelesine Medha Patkar da destek sundu. Polis şiddetinde ölümlerin de yaşandığı protestolar sonucu hükümet, planını rafa kaldırmak zorunda kaldı.
Bir şehir inşasını öngören Lavasa Projesi’ne karşı, suyun adaletsiz kullanımı ve tarıma verilen zarar nedeniyle bölge halkıyla birlikte protesto eylemleri geliştiren Patkar, Yüksek Mahkeme nezdinde de suç duyurusunda bulundu.
2013 yılında Golibar alanında başlatılan ve binlerce kişiyi etkileyecek olan evlerin yıkımı projesine karşı Patkar, beş yüz gecekondu sakini ile birlikte süresiz açlık grevi eylemi gerçekleştirdi ve proje konusundaki soruşturma sonuçlanıncaya kadar yıkımların durdurulmasını talep etti. Soruşturma sonucu kısmi çözümler elde edildiyse de toplulukların direnişi devam ediyor.
Kooperatiflerin gasp edilmesine karşı direndi
Maharashtra’daki şeker kooperatiflerini gasp ederek kişisel kazanç sağlamak isteyen politikacılara karşı Patkar, kooperatiflerin onların eline geçmemesi için protesto eylemleri örgütledi. Yerli çiftçiler el konulmak istenen ve üyesi oldukları şeker kooperatifleri yerine inşa edilmekte olan bir şeker fabrikasının topraklarını işgal ederek tarıma açtılar.
Medha Patkar ve diğer aktivistler, geniş bir alan üzerine halkın kullanabileceği evler yerine lüks daireler inşa etmek isteyen zengin iş adamı Niranjan Hiranandani aleyhine Mumbai Yüksek Mahkemesi’ne dava açtılar. 2012’de alınan kararda Hiranandani’nin lüks projesini hayata geçirmeden önce düşük gelirliler için üç bin yüz kırk dört ev inşa etmesi istendi, son bir mahkeme ile bu konudaki karar netleştirilecek.
Patkar, çevre ve bölgedeki halk için bir felaket olacağını söyleyerek Kovvada’da nükleer bir tesis için toprak alımına şiddetle karşı çıktı.
Ocak 2014 yılında Aam Aadmi Partisi’ne katılan Patkar, öncülüğünü yaptığı Halk Hareketleri Ulusal Birliği ile birlikte bu partinin Hindistan Parlamentosu’nun alt kanadı Lok Sabha seçimleri için yürüttüğü kampanyaya da destek oldu. Aynı seçimlerde bu partinin Kuzey Doğu Mumbai seçim bölgesinden aday olan Patkar seçilemedi. Patkar, Mart 2015’de parti üyeliğinden istifa etti.
Medha Patkar, çalışmaları dolayısıyla ulusal ve uluslararası çapta çok sayıda ödül almış bulunmaktadır.
