Fransız feminist, sosyalist, komünist Hélène Brion aynı zamanda bir öğretmendi ve öğretmenlerin örgütlenmelerine öncülük etmekteydi. 27 Ocak 1882’de Fransa’nın Auvergne bölgesinde, Clermont-Ferrand’da doğdu. Anne ve babası öğretmendi. Küçük yaşta anne-babasını yitirdi ve çocukluğunu Ardennes’de ninesinin yanında geçirdi. Paris’de okuyup öğretmen oldu. Fransa’da 1884’de sendikaların kuruluşu yasallaşmasına karşın devlet memurları onlara üye olamıyor; yalnızca dostluk derneklerine üye olabiliyorlardı. Hélène Brion 1905 yılında Sosyalist Parti ve yeni kurulan okul öğretmenleri federasyonuna üye olduğunda öğretmenlik yapıyordu. 1905-07 yılları arasında bir Rus mülteciden iki çocuk sahibi oldu. Paris’in varoşlarından Pantin’de bir ana okulunda öğretmenlik yaptı.
Brion değişik feminist örgütlenmelerde aktif bir şekilde yer alarak yaşamının önemli bir kısmını kadınların oy hakkı da dahil olmak üzere eşit haklara kavuşmaları için mücadele ederek geçirdi. İçinde yer aldığı örgütlenmeler şunlardı: Kadınlara Oy Hakkı, Kadınların Kardeşliği Birliği, Üniversiteli Kadınlar Federasyonu, Kadın Hakları Cemiyeti, Kadınlara Oy Hakkı İçin Fransız Birliği, Ulusal Oy Cemiyeti. Kadınlara oy hakkı için mücadeleyi burjuva kadınların işi olarak gören sosyalistler 1907’de Stuttgart Uluslararası Sosyalist Konferansı’nda aldıkları kararla sosyalist kadınların burjuva kadınlarıyla ortak mücadele etmelerini yasakladılar. Brion, Marthe Bigot ve Madeleine Pelletier ile birlikte bu karara karşı çıktı. Radikal sol ile birleşen bu kadınlar radikal feminizmi geliştirme çabasına giriştiler.
‘Bu bizim savaşımız değil’
1912’de yapılan Chambéry Kongresi’nden sonra Hélène Brion Fransa’nın en büyük sendikalarından olan Genel İş Konfederasyonu’nun (CGT) Konfederal Komitesi’ne girdi. Ocak 1914’de öğretmenler sendikasının yardımcı sekreteri oldu. Temmuz 1914’de 1. Dünya Savaşı’nın patlamasından sonra öğretmenler sendikası ofisi Brion’u sekreterlik görevinden indirdi. 1915 yılında Öğretmen Sendikaları Federasyonu saymanlığına getirilen ve Brion’un merkez komiteye aldığı Fernand Loriot da saymanlık görevinden alındı. Loriot savaşa destek veren ulusalcı sendikalara karşı aktif mücadele edenlerden biriydi.
Savaşın başlamasından sonra Brion sendikaların savaşa karşı mücadele etmeme tutumunu ifade eden “union sacrée”yi kabul etti. Pantin’de bir çorba dükkanı açtı. Birçok öğretmen silah altına alınmış, diğerleri savaşın ihtiyaçlarının karşılanması çabalarına katılıyorlardı. Fakat daha sonra aralarında güçlü bir savaş karşıtı hareket ortaya çıktı. Haziran 1915’de Marie Mayoux sendika bürosunda barış yanlısı bir toplantı çağrısında bulundu. 15 Ağustos 1915’de CGT’nin ulusal kongresinde öğretmenler sendikasından aralarında Brion’un da olduğu çok sayıda öğretmenin imzasını taşıyan barış yanlısı bir karar çıktı. Kararda, “Bu savaş bizim savaşımız değil” deniyor ve savaşan devletlerin liderleri savaşın sorumlusu olarak gösteriliyordu. Karar “union sacrée”yi mahkum ederek yeniden özgürlüğe çağırıyordu.
‘Bozguncu’ feminizm
1915 yılında İsviçre-Zimmerwald’da savaş karşıtlarınca büyük bir uluslararası barış konferansı gerçekleştirildi, Aynı şekilde İsviçre-Kienthal’de de bir konferans yapıldı. Fransız barış aktivistlerinin konferansa katılımları engellendi, ancak onlar mektup yoluyla iletişim kurmaya devam ettiler. Barış aktivistleri yasak yayınların dağıtımını yaptılar; mitinglere katıldılar; bazen, İçişleri Bakanlığı’na bağlı ajanlardan korunmak için ev toplantıları düzenlediler. Brion da takip altındaydı ve tüm mektuplarına el konuluyordu. 31 Ağustos 1917’de Louise Bodin ve Colette Reynaud, “La Voix des Femmes” (Kadınların Sesi) gazetesini çıkarmaya başladılar. Aralarında Hélène Brion’un da olduğu çok sayıda feministin yanısıra bazı erkek mücadeleciler de gazeteye katkıda bulundu.
1917’de kaleme alınan bir istihbarat raporunda Brion şöyle tanımlanıyor: “Aktivist Hélène Brion; Pantin’de okul öğretmeni, Ulusal Öğretmenler Federasyonu genel sekreteri, uluslararası ilişkileri geliştirme komitesi üyesi ve sendika savunma komitesi üyesi. İlişkide olduğu kişiler arasında Rus gazeteci Lèon Bronstein-Trotsky de bulunmaktadır.”
26 Temmuz 1917’de Hélène Brion’un evi polisler tarafından basıldı. Barış yanlısı bildiri ve broşürler dışında pek az şey bulundu baskında. Ancak CGT’deki görevi ve militanlığı onu doğal bir hedef haline getiriyordu. Savaş karşıtlarına bir gözdağı gerekiyordu; bunun için Brion 17 Kasım 1917’de tutuklanarak Saint Lazare’deki kadın hapishanesine kapatıldı ve hakkında gazetelerde bir karalama kampanyası başlatıldı. Diğer şeylerin yanısıra pantolon giymekle de suçlanıyordu. Aynı dönemlerde ulusal sendikalist gazeteci Emile Janvion, “Le féminisme défaitiste” (Bozguncu Feminizm) adıyla bir broşür yayınladı. Aralarında Brion’un da olduğu barış yanlısı feminist liderlerin adlarını vererek şöyle yazıyordu: “Bozgunculuğun tarihi açığa çıktığında, iddia ediyorum ki, feminizmin onursal mertebeyi fazlasıyla hak ettiğini ortaya koyacaktır.”
Askeri mahkemede yargılanan ilk kadın
Madeleine Vernet, sahibi olduğu Épône’deki işçi yetimhanesinin yönetim kurulu sekreteri olan Brion için bir savunma komitesi organize etti. Brion’un tutuklanmasından iki hafta sonra 30 sayfalık bir broşür yayınlayan Vernet, Brion davasını yeni bir Dreyfus olayı olarak nitelendiriyordu. (Dreyfus Davası, yahudi kimliğinden dolayı işlemediği bir suçtan mahkum edilen ve kendisi lehine yaygın protestolar yapılan, sonunda da suçsuzluğu açığa çıkan Fransız askerin davası.) Devlet ve savaş yanlılarının çizdiği portrenin aksine Vernet; çocuklara, kadınlara ve işçilere adanmış fedakar ve cömert bir Brion portresi çiziyordu broşüründe. 17 Aralık 1917’de militanların genel bir toplantısı gerçekleştirildi ve Brion lehine bir bildiri yayınlanarak imzaya açıldı.
Hélène Brion, Fransa’da 1. Dünya Savaşı yıllarında askeri mahkemede yargılanan ilk kadındı. Yargılanması ulusal gazetelerin ilk sayfalarında işlenen meşhur bir olay halini aldı. Dava Mart 1918’de görüldü. Suçlama; düşmana bilgi sızdıran ve ordu ile halkın maneviyatı üzerinde olumsuz etki yaratan yayınları yasaklayan 5 Ağustos 1914 tarihli yasaya dayandırılıyordu. Brion, manevi oğlu olan ve cephede savaş karşıtı propaganda yapmakla suçlanan Mouflard isimli bir askerle birlikte yargılanıyordu. Yargılama günlerce sürdü ve birçok tanınmış şahsiyet savunma tanıkları olarak ifade verdiler. Bazıları aynı bildirileri dağıttıklarını, dolayısıyla yapılan suç ise aynı suçu işlediklerini beyan ettiler. Avukatlar, sözkonusu bildirlerin yasal olduğunu ve uzun süre hiçbir engelleme ile karşılaşılmadan dağıtıldığını dile getirdiler. Brion mahkemenin meşruluğunu sorgulayarak şunları söyledi: ”Politik bir suçlamadan dolayı bu mahkemenin huzurundayım ama hala politik haklardan yoksunum. Çünkü ben bir kadınım, Fransa’nın ve sömürgelerin tüm erkeklerinden daha aşağı bir statüdeyim ülkemin yasaları nezdinde. Daha yakın zamanda resmi olarak tanınan zekama rağmen, uzun süre önce bana verilen sertifika ve diplomalara rağmen yasalar önünde Guadeloupe veya Ivory Coast’daki cahil bir siyahla eşit değilim. (Burada siyahileri ‘cahil’ görerek, beyaz feministlerin kapıldığı ötekileştirici hatasına düşmüştür) Çünkü o, oy verme yoluyla, ortak ülkemizin olaylarını yönlendirmeye katılabilir, ben katılamazken. Ben yasadışıyım. Yasa mantıklı olmalı ve nasıl ki haklara sıra geldiğinde beni göz ardı ediyorsa cezalandırmaya sıra geldiğinde de benim varlığımı göz ardı etmeli.” Daha sonra sözlerini şöyle sürdürdü: “Ben herşeyden önce bir feministim. Ve feministliğimden dolayıdır ki, bir savaş düşmanıyım. Feminizm yalnızca manevi güçlülük ile entelektüel değerlere dayanarak başarı kazanırken, savaş kaba gücün zaferini simgeler.”
Dava savcısı, Brion’un cömert bir kalbe sahip olduğunun tartışılamayacağını, moral değerlerinin değil ama yaptıklarının cezalandırılması gerektiğini savundu ve kör barışçılığın bozgunculuk olduğunda ısrar etti. Sonunda Mouflard altı ay, Brion ise üç yıl hapse mahkum edildi.
Öğretmenlik hakkından yoksun bırakıldı
31 Mart 1818’de bir Fransız gazetesinde Brion’un öğretmenlik sertifikasının iptal edildiği haberi yer aldı. Brion daha önce çalıştığı işçi yetimhanesinde çalıştı ve 1925 yılına kadar öğretmenlik yapma hakkından yoksun bırakıldı. Savaştan sonra CGT’de ikincil düzeyde görevlerde yer aldı. “La Lutte Féministe” (Feminist Mücadele) adıyla üç yıl bir dergi çıkardı. Giderek artan şekilde maneviyatçılıkla ilgilenmeye başladı.
1920’lerde Brion Fransız Komünist Partisine üye oldu. 1919-22 yılları arasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni ziyaret etti. Önde gelen şahsiyetler arasında yer almadığından üst düzey çalışmalarda bulunmadı, ancak Lenin ile Kremlin’de bir röportaj yapma şansını elde etti. 1922 yılında Rus halkına yardım amacıyla kurulan Fransız Komitesi’nin aktif bir üyesi olarak ikinci kez SSCB’ye gitti. İlk ziyaretinin gözlemlerini yazılı hale getirmiş ve gazete küpürlerini toplamıştı ancak basılma olanağı olmadı. Gözlemlerinin bir kısmı dergisinde ve başka gazetelerde yayınlandı. Feminizme ilginin komünistler arasında zayıf olması nedeniyle 1920’lerden sonra Brion giderek toplum yaşamından kendini soyutladı. Yaşamının önemli bir kısmını bir feminist ansiklopedinin hazırlanmasına adadı. Ancak bu ansiklopedi hiçbir zaman tamamlanamadı. Kendisinden kalan birçok belge ve yazı Marguerite Durand Kütüphanesi’nde tutulmaktadır. Brion yaşamını sürdürdüğü Pantin’den 2. Dünya Savaşı yıllarında Vosges’e taşındı ve ansiklopedi çalışmasını sürdürdü. Kasım 1944’de Yasama Meclisi’ne yeni seçilen bir üyeye yazdığı mektupda kadın haklarını desteklemesini talep etmektedir.
Hélène Brion, 31 Ağustos 1962’de seksen yaşındayken Ennery, Val-d’Oise’de hayata veda etti.
