Doğu İsviçreli kadınlar, geçmişe dair kaynaklar/belgeler olmadan tarihin anlatılamayacağı/araştırılamayacağı fikrinde buluşarak bir ‘Kadın Arşivi’ için 1990’lı yıllarda kolları sıvar. Öncelikle bir Dokümantasyon Merkezi ile işe başlayan kadınlar; kütüphanelerden, eyalet ve şehir arşivlerinden bölge kadınları hakkında bulabildikleri her şeyi toplar. Ve böylelikle tarihi aktörler, ağlar ve kuruluşları tespit ederler. 1999’da açılacak olan “Kadın -Cinsiyet- ve Sosyal Tarih Arşivi”nin temelini de toplanan bu veriler oluşturur.
Bir süre sonra Dokümantasyon Merkezi Projesi’nin fonları tükenince, proje durma noktasına gelir. Bu engel karşısında pes etmeyen Doğu İsviçreli kadınlar, 1995’te güçlü bir işbirliği sonucunda yeni bir girişimde bulunur: Dört yıllık yoğun bir lobi ve maddi kaynak arayışından sonra, 1999’da “Kadın -Cinsiyet- ve Sosyal Tarih Arşivi”nin kapılarını açarlar. Projeyi başlangıçta destekleyen kimi devlet kurumları bir süre sonra bu desteği keserek Arşiv koleksiyonunun kanton devlet arşivine teslim edilmesini ister. Projede yer alan kadınlar bu teklifi reddeder ve Arşiv özerk bir kurum olarak kalır. Arşiv’in bugüne kadar hayatta kalmasının sırrı ise, yerel kadın yapılarından aldığı manevi destek. Projeye dair sorularımızı yönelttiğimiz Arşiv Müdür Yardımcısı Judith Grosse, “Şayet tarih yazılacaksa arşivlere ihtiyaç var” diyor. Kadınların tarihinde büyük boşlukların olduğunu hatırlatan Grosse, Arşiv projesi fikrinin, neredeyse görünmez olan ya da keşfedilmemiş olan kadın tarihine duyulan ilgiden kaynaklı olduğunu belirtiyor. Judith Grosse Arşiv’de, koleksiyona ek olarak; bir referans kitaplığı ile bölgesel kadın tarihi, ilgili veritabanlarıyla alakalı belgelerin de bulunduğu bilgisini paylaşıyor. Arşiv koleksiyonu eski ve yeni kadın hareketlerinin yanı sıra toplumsal hareketler ve göç tarihine de odaklanıyor. Arşiv’in Kürt ve Kürdistan ile ilgili içeriklere yer verip vermediğine dair soru işaretlerinize röportajın akışı içerisinde yanıt bulabileceksiniz.
Öncelikle bir Kadın Arşivi projesi fikriyatı ve ihtiyacı nasıl doğdu?
Şayet tarih yazılacaksa arşivlere ihtiyaç var. Kadınların tarihinde büyük boşluklar vardı ve hala da var. Arşiv projesi fikri, uzun süredir neredeyse görünmez olan ya da keşfedilmemiş olan kadın tarihine duyulan ilgiden dolayı gelişti. 1970’lerin ve ’80’lerin yeni kadın hareketinde kadınların geçmişte nasıl yaşadıklarına, neler başardıklarına, sorunlarının ve başarılarının neler olduğuna dair büyük bir ilgi vardı. Ancak kaynaklar olmadan, yani kadınlara dair tarihi belgelerin toplandığı arşivler olmadan bu tarih anlatılamaz ve araştırılamaz. Kendi arşivimizi kurma fikri bu ihtiyaç ile alakalı olarak ortaya çıktı. 1980’li yıllarda feminist aktif kadınların inisiyatifiyle benzer projeler çeşitli yerlerde; İtalya, Almanya, Avusturya gibi ülkelerde ve ayrıca İsviçre’nin değişik bölgelerinde ortaya çıktı, (Bern’de örgütlü İsviçre Kadın Hareketi‘nin tarihini içeren Gosteli arşivi var. Zürih, Basel ve Tessin’de ve ayrıca Thurgau ve Graubünden gibi daha kırsal bölgelerde de benzer insiyatifler vardı). St. Gallen’de de durum aynıydı: Orada zaten bir kadın kütüphanesi (Wyborada) kurmuş olan bazı kadınlar, Doğu İsviçre’deki kadınların tarihini işleyebilmek için tam olarak böyle bir arşive ihtiyaç olduğunu keşfetti. Aynı kadınlar erkek egemen tarih yazımında kadınlara dair neredeyse hiçbir şeyin bulunmadığını fark etti.
Bu projenin hayata geçirilme sürecine dair detayları paylaşır mısınız? Zorlukları nelerdi?
Dokümantasyon merkezi başlangıçta kadın kütüphanesinin bir parçasıydı, ancak merkezin kendisine ait bir fonu yoktu. Bu yüzden kadınlar öncelikli olarak bir dokümantasyon merkezi kurdu. Böylece projeye katılan kadınlar bu projeyi hayata geçirebilmek için bir fon oluşturdu ve 1990/91 yıllarında çalışmalarına başladı. Kütüphanelerden, eyalet ve şehir arşivlerinden bölge kadınları hakkında bulabildikleri her şeyi topladılar. Bu çalışma sayesinde önemli tarihi aktörler, ağlar ve kuruluşlar tespit edilebildi -bu bilgi daha sonra Arşivin ve Arşiv koleksiyonunun oluşturulması için temel oluşturdu. Fakat proje fonları bittiğinde, proje artık devam ettirilemedi.- 1995 yılında, dokümantasyon merkezinden kadınlar, kadın kütüphanesinden ve St. Gallen, Appenzell Ausserhoden’in fırsat eşitliği bürolarından kadınlar işbirliği içinde yeni bir girişimde bulundular: Dört yıllık yoğun bir lobi ve maddi kaynak arayışından sonra, Arşiv 1999 yılında kapılarını açtı. Asıl zorluk, bu projenin önemini ve meşruiyetini politikacılara ve potansiyel bağışçılara anlatmaktı -bu, fon toplayabilmek için önemli bir ön koşuldu.- İnsanları ilk etapta böyle bir arşive duyulan ihtiyaç hakkında düşünmeye sevk etmek inandırıcı ve ikna edici bir çalışma gerektiriyordu.
Bu proje kimler tarafından hayata geçirildi, devlet veya farklı çevrelerden maddi veya manevi bir destek aldınız mı? Projeyi kimler destekledi?
Başlangıçta devlet kurumlarından açık bir destek vardı: 4 yıl boyunca çalışmaya ayrılan fon oldukça cömertti ve bu sayede Arşiv’de birçok yenileme çalışması yapıldı: Yoğun bir şekilde yeni dokümanlar toplandı, düzenlendi ve erişilebilir hale getirildi. Ancak bu aşamada, koleksiyonun kanton devlet arşivine teslim edilmesi konusunda tartışma çıktı. Arşiv projesine katılan kadınlar bu teklifi reddetti. Arşiv bir dernek çatısı altında çalışmalarını sürdürüyordu. Arşiv özerk bir kurum olarak kaldı; ancak sonraki 10 yıl boyunca, başlangıçta olduğu gibi kurum üzerinden değil, yalnızca projeler üzerinden fonlar alabildi. Bugüne değin Arşiv’in hayatta kalmasındaki en önemli faktör yerel kadın yapılarından aldığı büyük manevi destektir: Cömert bağışlar ve Arşiv’de gönüllü çalışma yapma isteği gibi desteklerin çok önemli etkisi oldu. İyi lobi çalışmaları sayesinde devlet desteği -henüz yeterli düzeyde olmasa da- yeniden arttı. Öte yandan oluşan informel bir kadın ağı Arşiv ile dayanışma içinde ve Arşivi desteklemeye devam ediyor.
Arşiv kapsamında ne tür kategoriler var? Sadece arşivleme çalışması mı yapıyorsunuz?
Arşiv’de, Doğu İsviçre’deki toplumsal cinsiyet ve sosyal tarih üzerine Arşiv koleksiyonuna ek olarak, ayrıca bir referans kitaplığı ve bölgesel kadın tarihi (dokümantasyon merkezinden kaynaklanan) ve ilgili veritabanlarını içeren belgeler de bulunuyor. Koleksiyonumuz, eski ve yeni kadın hareketlerinin yanı sıra toplumsal hareketler ve göç tarihine de odaklanıyor. Hem kişisel hem de kurumsal materyalleri, yani biyografik materyalleri ve ayrıca derneklerden, organizasyon komitelerinden ve proje gruplarından gelen dosyaları topluyoruz. Ayrıca, koleksiyon odağımızla ilgili fotoğraflar topluyoruz ve Arşiv’imizle ilişkisi olan kişilerle sözlü tarih röportajları yapıyoruz. Bu çalışmalara erişim Arşiv’imiz üzerinden mümkün. Klasik arşiv çalışmasının (toplama, indeksleme, erişilebilir hale getirme) yanı sıra tarih aktarımı da en başından beri Arşiv’imizin önemli bir faaliyet alanını oluşturuyor. Okumalar, sunumlar ve arşiv gezilerine ek olarak odak noktalarımıza ya da elimizdeki materyallere dair kitapların yayınlanması da çalışma alanımıza dahil. Öte yandan düzenli aralıklarla, yazar Elisabeth Gerter, Doğu İsviçre’ye İtalyan işçi göçü, İsviçre’deki sosyal tarih ve en son olarak İsviçre’de 1971’de yürürlüğe giren kadınların seçme ve oy kullanma hakları hakkındaki sergilerin küratörlüğünü yaptı. Mesela “Klug und Kühn Frauen schreiben Geschichte” (“Bilge ve cesur kadınlar tarih yazıyor” /https://klug-und-kuehn.ch/,) adlı sergi kadınların siyasi haklar için modern İsviçre’nin kurulduğu 1848’den bu yana nasıl mücadele ettiğini, aynı zamanda kadınların aktif olarak mücadele ettiği diğer toplumsal alanları -eğitim eşitliği veya kendi bedeni hakkında karar verme hakkı gibi- konu ediniyor.
Arşiv’inizde İsviçre’li kadınların yanı sıra farklı topluluk ve kadınlara dair içerikleri de görmek mümkün? Kürt tarihi, toplumu veya kadınlarına dair herhangi bir içerik yer alıyor mu?
Arşiv, kadın tarihi alanında Doğu İsviçre’deki göçmen kadınların tarihini çok erken bir zamanda belgelemeye çalıştı. Bu çalışmanın önemli bir yöntemi farklı ülkelerden kadınlarla göç tecrübelerine ve Doğu İsviçre’deki yaşamlarına dair yapılan sözlü tarih röportajları aynı zamanda. Öte yandan yazılı materyaller ve objeler, sözlü tarih röportajları ve birçok fotoğrafın yanı sıra Doğu İsviçre bölgesinden İtalyan göçmenlerin çeşitli derneklerinin arşivlerine de sahibiz. Toplumsal hareketler alanında, farklı ülkeler hakkında dokümantasyonları içeren koleksiyonlarımız da var. Örneğin; arşivine sahip olduğumuz İnsan Hakları Birliği, uluslararası çatışmalar hakkında geniş bir gazete makalesi koleksiyonu oluşturdu. 1972-1995 yıllarını kapsayan Kürdistan’a dair birçok gazete makalesi var. Arşiv’de ayrıca 1990’larda Doğu İsviçre’de dayanışma çalışmaları yapmaya başlayan “Freundschaftskreis Kurdistan” organizasyonunun bazı dergileri ve arşiv materyalleri de var. St. Galler örgütü “CaBi Antiracism-Treff” de Kürdistan için dayanışma çalışmalarına ilişkin belgeler içeriyor. Topladığımız her şeyin Doğu İsviçre ile yerel bir bağlantısı olmasını önemsiyoruz.
Online sitenizde gördüğümüz kadarıyla 2016 yılına kadar yılda 5-6 kez olmak üzere bülten çıkartmışsınız, bu çalışmanız devam ediyor mu?
Evet, bültenimiz hala mevcuttur, 2016 yılında farklı bir sisteme geçiş yaptık. Bu değişiklik web sitesi üzerinden görülebilir: (https://us14.campaign-archive.com/home/?u=23eaa5cabcc05e1698f92dff3&id=d7a3a15451). Bültenimiz, Arşivin ve ilgili kuruluşların yeni envanteri ve toplantıları hakkında bilgiler içeriyor. Her bültende koleksiyonumuzdan bir kadını tanıtıyoruz. Aşağıdaki şu linkten bültenimize abone olmak mümkün: https://frauenarchivostschweiz.ch/newsletter.html
Arşiv’iniz ziyaret ve araştırmalara açık mı? Online erişim için ne yapmak lazım?
Her zaman sınırlı kaynaklarla çalışmak zorunda kaldığımız için, tüm veri tabanlarımızı çevrimiçine dönüştürmek henüz mümkün olmadı. Bunun için fon oluşturabilirsek bunu genişletmek isteriz, zira bu oldukça büyük bir proje. Ancak, kişi ve kuruluşlarla ilgili mevcut online materyallerimizi ve bunlara erişim olanağını web sitemiz üzerinden takip edebilirsiniz: https://frauenarchivostschweiz.ch/unsere-bestaende/index.html
Web sitemizden, elimizdeki dokümantasyonlarla ilgili ayrıntılı bir açıklamanın yanında Arşiv dökümanlarımızın bir listesini bulabilirsiniz: (https://frauenarchivostschweiz.ch/unsere-bestaende/archive.html). Ayrıca elimizde kendilerine dair fotoğraf veya görsel-işitsel materyaller bulunan kişi/kuruluşların ve topladığımız dergilerin birer listesi bulunmakta. Poster koleksiyonumuz dijitalleştirildi ve şu anda yarısı web sitesinden görüntülenebilir: https://frauenarchivostschweiz.ch/unsere-bestaende/plakate.html
Görsel-işitsel materyal, kadın biyografileri/belgeleri ve kütüphane için veri tabanlarına şu anda ne yazık ki yalnızca Arşiv merkezinden ulaşılabilir. İlgili kişilere elimizdekiler hakkında bilgi vermeye, merkezimizde yapılacak incelemelere dair yardımcı olmaya hazırız. Arşiv belgeleri genel olarak yalnızca Arşiv merkezimizde incelenebilirler. Bu aynı zamanda veri bilgilerini koruma hakları açısından önemli ve gerekli. İlgili kişiler öncelikli olarak bizimle e-posta üzerinden iletişime geçerek randevu talebinde bulunabilirler. Her türlü yardımı yapmaya hazırız.
