Leymah Roberta Gbowee bir Batı Afrika ülkesi olan Liberyalı bir barış aktivisti, sosyal hizmet uzmanı ve kadın hakları savunucusudur. Şiddet dışı yöntemlerle mücadele veren bir kadın ve barış hareketine öncülük etmektedir. Barış İçin Liberya Kitlesel Eylem Kadınları adını taşıyan bu hareket 2003 yılında İkinci Liberya İç Savaşı’nın sona ermesinde rol oynamıştır.
Ellen Johnson Sirleaf ile birlikte yürüttüğü savaşı sona erdirme çabaları bir barış döneminin başlamasına katkıda bulunmuş ve 2005’te serbest seçim yapılmasına olanak sağlamıştır. Ellen Johnson Sirleaf bu seçimi kazanarak 2006-2018 yılları arasında Liberya’nın 24. Cumhurbaşkanı olarak görev yapmış ve Afrika’da seçilen ilk kadın devlet başkanı olmuştur. Leymah Gbowee, Ellen Johnson Sirleaf ve Yemenli gazeteci, insan hakları aktivisti ve politikacı Tawakkul Karman ile birlikte 2011 yılında Nobel Barış Ödülü’nü kazandı. Her üçü de kadınların güvenliği için şiddet içermeyen mücadeleleri ve barış inşası çalışmalarına kadınların tam katılım hakları nedeniyle bu ödüle layık görüldüler.
Bir çocuktan bir yetişkine dönüşmek
Leymah Gbowee, 1 Şubat 1972’de Orta Liberya’da doğdu. 1989’da Birinci Liberya İç Savaşı patlak verdiğinde anne ve babası ile üç kızkardeşinden ikisiyle birlikte başkent Monrovia’da yaşıyordu. Henüz on yedi yaşındaydı ve iç savaş onu kendi deyimiyle “birkaç saat içinde bir çocuktan bir yetişkine” dönüştürdü. Çatışmaların ortasında kendine bir yuva kurup anne oldu. İlk iç savaş ülkeyi bir kaos ortamına sürükleyerek 1996 yılına kadar devam etti. Savaş yatıştığında UNICEF tarafından yürütülmekte olan bir programdan haberdar oldu. Program, savaşın travmaya sürüklediği kişilere danışmanlık yapan sosyal hizmet uzmanları yetiştiriyordu. Bu program çerçevesinde üç ay eğitim gören Leymah Gbowee, biri erkek diğeri kız iki çocuğunun babasının kendisine dönük istismarının bilincine vardı. Barış ve geçimini sağlama umuduyla, daha sonra doğan oğluyla birlikte üç çocuğunu alıp eşinin peşinden Gana’ya giden Leymah burada evsiz bir sığınmacı olarak ailesiyle birlikte açlıktan ölüm sınırında yaşadı. Üç çocuğunu alıp bir haftadan fazla süren bir otobüs yolculuğuyla ebeveynlerinin ve diğer aile üyelerinin yaşadığı Liberya’ya, kaos dolu ortama geri döndü. Leymah Gbowee 1998 yılında Anne Baba Sağlık Bilimleri Koleji’nin sosyal hizmet alanında bir ön lisans programına kabul edilmek amacıyla, annesinin eskiden bir kadın lideri olduğu ve kendisinin de gençlik yıllarını geçirdiği Monrovia’daki St. Peter’s Lutheran Kilisesi’nde faaliyet gösteren bir programa gönüllü olarak katıldı. Travma İyileştirme ve Uzlaşma Programı (THRP) adı verilen bu program Gbowee’nin bir barış aktivistine dönüşmesinin başlangıcıydı.
Çocukların yıkımına yol açan şiddeti durdurmak
Ofisleri yeni olmakla birlikte THRP bir geçmişe sahipti. Liberya kiliseleri iç savaş başladığından beri barış için aktif çabalar içinde bulunuyorlardı. 1991’de Lutheran papazlar, meslekten olmayan liderler, öğretmenler ve sağlık çalışanları, savaşın yol açtığı ruhsal ve sosyal hasarı onarmaya çalışmak için Liberya Hristiyan Sağlık Derneği’ne katıldılar. Gbowee okudu ve 2001’de kendisine verilen sanat lisans derecesine doğru yol aldı. Savaşın yol açtığı yıkımla çevrilmiş olarak, Liberya’nın 22. Cumhurbaşkanı ve hükümlü bir savaş ağası olan Charles Taylor’ın ordusunun eski çocuk askerlerinden bazılarını rehabilite etmek amacıyla travma iyileştirme ve uzlaşma konusundaki eğitimini uygularken farketti ki, toplumda herhangi bir değişiklik yapılacaksa, bu anneler tarafından yapılmalıdır. Bu süreçte ikinci kızının doğumuyla dört çocuklu bir anneydi artık. Bundan sonraki yaşamını Liberya kadınlarını, çocuklarının yıkımına yol açan şiddeti durdurmak için harekete geçirmeye adadı.
Birçok örgütlenmenin yolunu açtı
Leymah Gbowee sosyal hizmet uzmanı ve travma danışmanı olarak aldığı eğitimi, eski çocuk askerleri savaşın etkilerinden kurtarmak ve topluma yeniden kazandırmak için kullandı. Bu süreçte barışın korunmasında ve gelecek nesillerin doğru şekillenmesinde kadınların rolünün bilincine vararak adım adım birçok örgütlenmenin yolunu açtı. İnançlı bir insandı. Gördüğü bir rüyadan ilham alarak Hristiyan kadınları barış için seferber olmak üzere örgütledi. Daha sonra Müslüman kadınlarla koalisyon oluşturmak için Müslüman bir ortakla işbirliği yaptı ve kadınların güçlerini birleştirmenin önünü açtı. Barış İnşasında Kadınlar Ağı (WIPNET) ve Batı Afrika Barış İnşası Ağı’nın (WANEP) kurucu üyesi oldu ve Liberya Koordinatörlüğünü yaptı. Kadınların sözcülüğünü yapan Gbowee’nin öncülüğünde, binlerce kararlı kadının katılımıyla giderek büyüyen ve haftalarca süren halk protestoları gerçekleşti. Leymah, Liberya’nın acımasız Cumhurbaşkanı Charles Taylor’ı kendileriyle görüşmeye ve Gana-Accra’daki resmi barış görüşmelerine katılmayı kabul etmeye zorlayan halk protestolarında Liberya Kadınları Barış İçin Kitle Eylemi katılımcılarına liderlik etti. Barış görüşmelerinde ilerleme kaydedilmesini sağlamak için Accra’ya stratejik baskı uygulamak üzere bir kadın heyetine öncülük etti. Görüşmelerin durduğu kritik bir anda Leymah’ın da aralarında olduğu 200 kadar kadın Taylor’ın temsilcilerinin ve isyancı savaş ağalarının bir anlaşma olmadan toplantı salonundan ayrılmalarını önlemek için bir insan barikatı oluşturdular. Güvenlik güçleri Leymah’ı tutuklamaya kalktığında, Leymah onları soyunmakla tehdit etti. Geleneksel inançlara göre, erkeklerin üzerine korkunç bir talihsizlik laneti getirecek bu eylem tehdidi başarılı bir taktikti ve kritik bir anda barış sürecinin sona ermesini önledi. Birkaç hafta içinde Charles Taylor cumhurbaşkanlığından istifa edip sürgüne gitti ve geçiş hükümetinin kurulmasını şart kılan bir barış anlaşması imzalandı.
Küresel bir lider oldu
Leymah Gbowee giderek dünyada tanınan bir şahsiyete dönüştü. BM Kadının Statüsü Komisyonu toplantılarında ve diğer büyük uluslararası konferanslarda katılımı talep edilen küresel bir lider oldu. Leymah Gbowee Monrovia’daki Anne Baba Sağlık Bilimleri Koleji’nden 2001 yılında sosyal hizmet alanında bir Associate of Arts derecesi (önlisans eğitimi) aldı ve ardından 2007’de Virginia-Harrisonburg’daki Doğu Mennonite Üniversitesi’nden Çatışma Dönüşümü alanında Yüksek Lisans ile mezun oldu. Ayrıca Birleşmiş Milletler Eğitim Enstitüsü’nden Çatışma Önleme ve Barış İnşası Eğitimi sertifikası, Kamerun’daki Savaş Mağdurlarını İyileştirme Travma Merkezi’nden sertifika ve Liberya’da Şiddetsiz Barış Eğitimi sertifikası aldı. Gbowee, 2012’de Monrovia’da kurulan Gbowee Peace Foundation Africa’nın (Gbowee Barış Vakfı Afrika) kurucusu ve başkanıdır. Vakıf, Liberya’daki gençler ve kadınlara eğitim ve liderlik fırsatları sunmaktadır. Leymah Gbowee 2006’da merkezi Gana-Accra’da bulunan Kadın Barış ve Güvenlik Ağı Afrika’nın (Women Peace and Security Network Africa-WIPSEN-A) yönetici direktörlüğüne getirilmiş ve bu görevi altı yıl sürdürmüştü. WIPSEN-A, kıtadaki kadınların stratejik katılım ve liderliğini teşvik etme amacı güden, kadın odaklı ve kadınlar tarafından yönetilen, kar amacı gütmeyen bir pan-Afrikan kuruluştur. Leymah Gbowee ayrıca Liberya Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu’nun komiser adayı olarak görev üstlendi. 2013-2015 yıllarında, Columbia Üniversitesi Barnard Koleji’nde Sosyal Adalet alanında Seçkin Akademisyen olarak görev yaptı. 2013 yılında Oxfam Global Elçisi oldu. Gbowee kadın haklarını, barışı ve güvenliği geliştirmek amacıyla çeşitli uluslararası etkinliklerde konuşmalar da yapmaktadır. Nobel Kadın Girişimi, Gbowee Barış Vakfı ve PeaceJam Vakfı’nın yönetim kurulunda görev yapmaktadır. Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması İçin Afrikalı Kadın Liderler Ağı üyesidir. 2012 Olimpiyat Oyunları’nın açılış töreni için bayrak taşıyıcısı olarak onurlandırıldı. Altı çocuklu bir anne olarak mücadelesine her alanda devam etmektedir.
Mücadelesini onurlandıran birçok ödül aldı
Leymah Gbowee Liberyalı hayırsever Ebenezer Norman’ın kar gütmeyen bir kuruluş olan ve Liberya’da okullar inşa eden vakfı A New Dimension of Hope’un (Umudun Yeni Bir Boyutu) destekçisidir ve 2015’te vakıf için yapılan bağış kampanyasında katkıda bulunanlara mektuplar yazıp etkinliklerde konuşmalar yaptı. Nisan 2017 itibariyle Colombia Üniversitesi, AC4-Dünya Enstitüsü’nde Barış ve Güvenlik Kadınları Programı’nın İcra Direktörü görevini üstlenmiştir. 2008’de kurulan ve siyaset, medya, popüler kültüre odaklanan Amerikan haber sitesi The Daily Beast’e katkıda bulunmaktadır. Leymah Gbowee 2008 tarihli “Pray the Devil Back to Hell” (İblisin Cehenneme Geri Dönmesi İçin Dua Et) adlı belgesel film ve 2011’de kaleme aldığı “Might Be Our Powers” (Güçlerimiz Olabilir) adını verdiği hatıraları ile dünyanın dört bir yanından insanları etkilemeye ve motive etmeye devam ediyor. Mücadelesini onurlandıran ulusal ve uluslararası birçok ödül almıştır. Bunlardan biri de 2011 ‘de aldığı Nobel Barış Ödülü’dür.
